การขยายพันธุ์หน้าวัว

1. ใช้ส่วนต่าง ๆของลำต้น โดยทั่วไป มักใช้วิธีนี้แบ่งได้ 3 วิธีด้วยกัน

ก. ตัดยอด (terminal cutting) การขยายพันธุ์วิธีนี้ควรทำเมื่อต้นสูงขึ้นมาจากระดับเครื่องปลูกและมีราก 2-3 ราก การตัดยอดออกจากต้นควรทิ้งใบไว้ที่ตอ 1-2 ใบ การทิ้งใบไว้เช่นนี้ จะทำให้มีหน่อแตกขึ้นมาจากตอเดิมเร็ว และ หน่อสมบูรณ์ ยอดที่จะตัดควรตัดให้มีรากติดไปกับยอดให้พอเหมาะกับจำนวนใบที่ติดไปกับยอดนั้น ทั้งนี้เพื่อให้รากยึดต้นและเกาะเครื่องปลูกได้เร็ว และต้นที่ปลูกใหม่หรือยอดที่ปลูกใหม่นั้นไม่โทรมและไม่ทิ้งใบ ส่วนรอยแผลที่เกิดขึ้นจากการตัด ควรทาด้วยปูนแดงหรือใช้กำมะถันผง เพื่อป้องกันมิให้เชื้อโรคเข้าไปรบกวน ซึ่งจะทำให้ยอดและตอเน่าได้

ข. แยกหน่อ (offset cutting) เมื่อตัดยอดไปปลูกแล้ว ที่ตอเดิมจะมีหน่อแตกขึ้นมา 1-3 หน่อ เมื่อหน่อนี้มีขนาดพอสมควร และมีราก 1-3 ราก จึงปลิดเอาหน่อจากตอไปปลูกใหม่ ในบางครั้งต้นจะแตกหน่อออกมาเองโดยไม่ต้องตัดยอดหน่อนี้แยกไปปลูกได้เช่นเดียวกัน

ค. การตัดชำต้น (stem cutting) ในการตัดยอดบางครั้ง จะเหลือต้นตอโผล่ขึ้นมาเหนือเครื่องปลูกมาก ส่วนที่พ้นเครื่องปลูกนี้นำมาตัดเป็นท่อน ๆ สำหรับขยายพันธุ์ได้โดยตัดเป็นท่อน ๆ ให้แต่ละท่อนมีข้ออยู่ 2-3 ข้อ นำไป ชำในทรายหรืออิฐทุบเป็นก้อนเล็ก ๆ โดยอาจวางนอนหรือปักชำให้เอียงทำมุม 45° โรยทรายหรืออิฐทับประมาณครึ่งหนึ่ง แล้วนำไปไว้ในที่ค่อนข้างชื้น ตาจากข้อจะแตกเป็นต้นขึ้นมาใหม่

2. การขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด การขยายพันธุ์โดยเมล็ดมักทำกันเฉพาะเมื่อผสมพันธุ์ เพื่อให้เกิดพันธุ์ใหม่เป็นส่วนใหญ่ ปกติหน้าวัวไม่ค่อยติดเมล็ดเอง ทั้งนื้เนื่องจากการบานของเกสรตัวผู้และตัวเมียไม่พร้อมกัน และ นอกจากนี้แล้วในบางฤดูไม่มีเกสรตัวผู้อีกด้วย ในบริเวณกรุงเทพมหานคร เกสรตัวผู้จะมีมาก ในระหว่างฤดูหนาว ทั้งนี้เนื่องจากอุณหภูมิต่ำ อาจเป็นตัวการชนิดหนึ่งที่ทำให้เกิดเกสรตัวผู้ขึ้นได้

การผสมพันธุ์

เมื่อดอกที่มีละอองเรณู สังเกตเห็นว่ามีผงสีขาวเกาะที่ปลี แสดงว่ามีเกสรตัวผู้ ส่วนดอกตัวเมียที่พร้อมจะผสมสังเกตง่ายๆโดยที่ปลีจะเปลี่ยนเป็นสีขาวที่ยอดเกสรตัวเมีย (stigma) เห็นน้ำเยิ้ม ๆ เงา ๆ และดูจะรู้สึกว่าเป็นเมือก เหนือขั้วเล็กน้อย ใช้พู่กันชื้น ๆ แตะละอองเกสรตัวผู้ (เรณู) มาป้ายบนดอกตัวเมียนี้ การผสมเพื่อต้องการให้ได้เมล็ดมากควรทำการผสมเช่นนี้หลาย ๆ วันติดต่อกัน ทั้งนี้เพราะเกสรตัวเมียแก่จากโคนปลีมาทางปลาย จึงต้องผสมทุกวันที่ตัวเมียพร้อมที่จะผสม ถ้าผสมติดจะสังเกตเห็นรังไข่เจริญขึ้นเรื่อย ๆ มีขนาดเท่าเมล็ดพริกไทย เป็นตุ่มสีเขียวและตุ่มนี้จะโตขึ้นเรื่อย ๆ เมื่อแก่จะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง เมื่อแก่เต็มที่จะหลุดจากปลี เวลาตั้งแต่ผสมจนกระทั่ง เมล็ดแก่จะกินเวลาประมาณ 6-8 เดือน หน้าวัวแต่ละดอกที่เรียงติดกันบนปลีนั้น เมื่อผสมติดและแก่แล้วจะเป็นผล และแต่ละผลจะมีเมล็ด- 1-3 เมล็ด

วิธีการเพาะ

ควรเตรียมวัสดุที่ใช้เพาะให้พร้อมคือ ใช้อิฐละเอียดที่มีขนาด 1/8 – 1/4 นิ้ว ร่อนให้สะอาด แช่น้ำไว้ให้อิฐชุ่มน้ำ ใส่อิฐในกระถางไม่ต้องเต็มกระถาง นำกระถางนี้วางบนจานรองซึ่งมีน้ำสะอาดหล่อไว้ นำเอาผลหน้าวัวที่แก่แล้วบีบเอาเมล็ดออกมาจากผล แล้วล้างเมือกให้หมด จึงวางโรยบนอิฐที่เตรียมไว้ จึงใช้กระจกปิดปากกระถางเพื่อรักษาความชื้นอยู่เสมอ เมล็ดหน้าวัวจะงอกหลังจากเพาะแล้วประมาณ 15 วัน เมล็ดหน้าวัวเมื่อแก่แล้วควรรีบเพาะทันที ถ้าทิ้งไว้นาน ๆ จะเสียความงอก เมื่อกล้าอายุ 3 เดือน ย้ายปลูกในกระถาง ขนาดแล้วแต่ขนาดของต้นกล้า

แนวทางการปรับปรุงหน้าวัว

จุดมุ่งหมายของการปรับปรุงพันธุ์หน้าวัว เพื่อให้ได้

* ลักษณะของดอกและจานรองดอกที่ดี

* คุณภาพของดอกดี

* ผลผลิตสูง

* ต้นไม่มีโรคแมลงรบกวน อวบ แข็งแรง

ลักษณะของดอกและจานรองดอกที่ดี

ช่อดอก หมายถึง ปลี ไม่ควรจะยาวจนออกจานรองดอก และไม่สั้นเกินไป ควรจะพอดีหรื สั้นกว่าจานรองดอกเล็กน้อย รูปร่างของปลีควรโคนใหญ่และค่อนข้างเรียวไปทางปลายปลีควรตรงและขนานกับจานรองดอก

จานรองดอก สีของจานรองดอกควรตรงตามพันธุ์เข้มและมัน เนื้อจานรองดอกไม่หนาหรือบางเกินไป มีร่องน้ำตาลึก ย่นทั่วทั้งจาน หูของจานดอกต้องแนบสนิทไม่มีช่องโหว่และยกสูงและเท่ากันทั้ง 2 หู รูปร่างเป็นรูปหัวใจ หูชิดและได้สมดุลย์กันทั้ง 2 ด้าน ไม่แหว่งเว้าปลายแหลมไม่บิดเบี้ยว

ก้านดอก อวบ ตรง แข็งแรง

คุณภาพของดอกที่ต้องการ

1. มีคุณสมบัติทางด้านบรรจุหีบห่อดี คือ เมื่อถูกหีบห่อบรรจุส่งต่างประเทศไม่ชอกช้ำง่าย ทนอยู่ได้นาน ในต่างประเทศจึงพยายามผสมพันธุ์เพียงให้ได้ดอกที่มีปลีขนานหรือแนบกับจานรองดอก เพื่อว่าเมื่อหีบห่อแล้วช่อดอก (ปลี) ไม่เกะกะ ไม่ทำให้เสียหายเนื่องจากถูกเสียดสี

2. ดอกทน หลังจากตัดดอกจากต้น สามารถอยู่ได้นาน

3. ดอกไม่ถูกโรคและแมลงรบกวน

ผลผลิต

ผลผลิตต่อต้นต่อปี ควรเป็น 12 ดอกต่อต้น ต่อปี

ขั้นที่ 1 ควรได้มีการศึกษาลักษณะประจำพันธุ์ว่า แต่ละพันธุ์มีลักษณะที่ดีอะไรบ้าง ให้ผลผลิตต่อต้นต่อปีเท่าไร ทำการบันทึกไว้แล้ว ทำการคัดต้นที่ให้ผลผลิตที่ดี และต้นมีลักษณะประจำพันธุ์ที่ดีไว้ เพื่อใช้เป็นต้นพ่อแม่พันธุ์ต่อไป

ในขั้นที่ 2 ผสมพันธุ์ต้นที่ได้คัดเลือกไว้ในตอนแรก โดยพยายามผสมต้นที่มีลักษณะดี อย่างหนึ่งไว้กับต้นที่มีลักษณะที่ดีอีกอย่างหนึ่ง เพื่อให้ได้ลูกผสมมีลักษณะที่ดีทุกอย่างภายในต้นเดียวกัน

ขั้นที่ 3 ศึกษาลักษณะประจำพันธุ์ของลูกผสมหน้าวัวที่ได้และศึกษาผลผลิตว่าแต่ละต้น ให้ดอกต่อต้นต่อปีอย่างไร เพื่อคัดต้นที่มีลักษณะประจำพันธุ์ที่ดีและให้ผลผลิตสูงต่อไป

นอกจากการปรับปรุงพันธุ์หน้าวัวแล้ว การเลี้ยงดูเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับหน้าวัวที่จะให้ผลผลิตสูง ลักษณะประจำพันธุ์ดี เพราะถ้าการที่มีหน้าวัวที่มีลักษณะที่ดีทุกประการ แต่การเลี้ยงดูไม่ดี ให้น้ำน้อยไป การให้แสงมากไป การปลูกไม่ถูกต้อง ตามที่หน้าวัวต้องการ หน้าวัวให้ผลตรงข้ามคือ จานรองดอกไม่สวย ให้ดอกไม่ดก ต้นอ่อนแอโรคแมลงรบกวนได้ง่าย