ชื่อวิทยาศาสตร์ Impatiens sultanii (Im-PAY-shee-enz sul-TAN-ee-eye)

ชื่อสามัญ Sultan’s balsam, Busy Lizzie, Patient Lucy

วงศ์ Balsaminaceae

ถิ่นเดิม แอฟริกาตะวันออก เอเชีย อเมริกา

ความสูง 6 – 30 นิ้ว

จำนวนเมล็ดในหนึ่งกรัม 1,500 – 2,000

สี ชมพู ม่วง ขาว ส้ม แดง และสองสีในดอกเดียวกัน

เวลาจากเพาะเมล็ดจนให้ดอก 10 อาทิตย์

เทียนญี่ปุ่นเป็นไม้ปลูกในแปลงที่ได้รับความนิยมมากเป็นอันดับแรกๆ เนื่องจากมีขนาดดอก ความสูงของต้นหลากหลาย มีสีต่างๆ ให้เลือก มีทรงพุ่มขนาดต่างๆ แต่เดิมเคยจัดเป็นไม้ในร่ม (shade plant) แต่ปัจจุมันนี้สามารถปลูกได้เกือบทุกแห่งถ้าดินปลูกชื้นพอและอากาศไม่ร้อน เทียนญี่ปุ่นมีการปรับปรุงพันธุ์มาจาก Impatiens wallerina ซึ่งเป็นไม้ยืนต้นสูงประมาณ 2 ฟุต จาก Zanzibar ในแอฟริกา ไม้ต้นนี้มีใบดกมากและมีดอกสีแดงขนาด 1.25 นิ้ว ในปัจจุมันได้รับการปรับปรุงพันธุ์จนมีสีต่างๆ เช่น แดง ชมพู ม่วง ขาว ส้ม และมีด่างขาวบนสีพื้น ต้นให้ดอกพรูมาก ขนาดดอกต่างๆ กัน และมีชนิดดอกซ้อนด้วย เหมาะจะปลูกในแปลงที่ได้รับร่มบ้างหรือปลูกเป็นไม้กระถางหรือกระถางแขวนก็ได้

ผู้ที่ทำงานด้านผสมและปรับปรุงพันธุ์เทียนญี่ปุ่นมากที่สุดคือ Claude Hope ผู้ตั้งศูนย์ผสมพันธุ์พืชชั้นใน Costa Rica ตั้งแต่ปี 1946 บริษัทของเขาชื่อ Linda Vista บริษัทอื่นๆ ในโลกที่กำลังทำงานผสมพันธุ์เทียนญี่ปุ่นนี้และใช้เชื้อพันธุ์ที่ Claude Hope สร้างขึ้นทั้งสิ้น คือบริษัท Pan American, Goldsmith, Sluis & Groot, Harris Moran, Bodger และ Sakata

การผสมพันธุ์และปรับปรุงพันธุ์มุ่งไปที่สีดอก รูปร่างดอกและขนาดดอก นิสัยการเติบโต การให้ดอกเร็ว สีของใบสวย มีความทนทานต่อสภาพแวดล้อม มีการงอกของเมล็ดดี ในอนาคตนักผสมพันธุ์หวังจะได้ดอกที่มีสีพื้นและขลิบริมกลีบสีขาว (picotee flower) ด้วย

เทียนญี่ปุ่นมีเกือบทุกสี เว้นสีเหลืองและฟ้า เมื่อไม่นานนี้ Dr. Robert Oliver นักพฤกษศาสตร์ชาวออสเตรเลียได้เก็บ Impatiens oncidioidesสีเหลืองได้ซาก Cameron Highlands ที่ความสูง 6400 ฟุต เมื่อ ค.ศ.1987 เพื่อจะทำให้ได้เทียนญี่ปุนสีเหลือง

ส่วนสีฟ้านั้น Johan Meewisse นักผสมพันธุ์ไม้ดอก ซึ่งทำงานร่วมกับบริษัท Goldsmith มีพันธุ์ที่ให้สีฟ้าและกำลังผลิตเมล็ดพันธุ์อยู่ที่แปลงทดลองของบริษัทนี้ในเคนยา

การเพาะเมล็ดเทียนญี่ปุ่นควรใช้อุณหภูมิให้ถูกต้องคือ 21 – 24°ซ ถ้าอุณหภูมิต่ำกว่า 21°ซ การงอกจะไม่สม่ำเสมอ เมล็ดต้องการแสงในการงอกและใช้เวลาในการงอกประมาณ 10-14 วัน เมื่องอกแล้วควรลดอุณหภูมิเป็น 18 ° ซ และย้ายปลูกด้วยความระมัดระวังโดยเฉพาะส่วนที่รากต่อกับโคนต้นถ้าถูกทำลายจะตั้งตัวได้ไม่ดีและโตช้ามาก การให้ปุ๋ยควรใช้ที่เจือจางหรือรดนํ้าสะอาดตาม

เทียนญี่ปุ่นเป็นไม้ดอกที่น่าสนใจเป็นพิเศษตรงที่สามารถออกดอกพราวได้ในที่ร่ม หนังสือบางเล่มเรียกเทียนญี่ปุ่นว่า ราชินีหรือดาราในที่ร่ม (Queen in the shade หรือ Star in the shade) ดังนั้น ถ้าที่บ้านมีมุมหนึ่งเป็นที่ร่มและอยากได้ต้นไม้ที่สามารถให้ดอกได้ในสภาพนั้น ขอแนะนำให้ปลูกเทียนญี่ปุ่นซึ่งปลูกง่ายไม่ต้องเอาใจใส่มากนักเมื่อต้นให้ดอกพราวติดต่อกันเป็นผืนใหญ่แล้วสวยงามมาก

ถ้าจัดเทียนญี่ปุ่นตามความสูงของต้นให้ง่ายแก่การนำไปปลูกประดับจะได้ดังนี้

พวกต้นเตี้ย สูง 6 – 8 นิ้ว ได้แก่พันธุ์ Sun and Shade, Cascade Beauties เป็นต้น

พวกกึ่งเตี้ย สูง 8 – 12 นิ้ว ได้แก่พันธุ์ Accent, Soda Pops, Princess, Super Elfin, Cinderella, Tempo และ Shady Lady เป็นต้น

พวกสูงปานกลาง สูง 12 – 14 นิ้ว ขนาดดอกประมาณ 2.5 นิ้ว ได้แก่พันธุ์ Blitz, King Kong, Fantasia และ Novette เป็นต้น

พวกต้นสูง สูง 18 นิ้ว ได้แก่พันธุ์ Imp, Safari และ Tangeglow เป็นต้น

พวกดอกซ้อน เริ่มให้ดอกเมื่อต้นสูง 8 นิ้ว ควรเด็ดยอดเพื่อให้แตกพุ่ม ถ้าเพาะจากเมล็ดจะให้ทั้งดอกซ้อน กึ่งซ้อน และดอกชั้นเดียวปนกันมา ถ้าจะให้แน่ใจต้องขยายพันธุ์ด้วยกิ่งชำ ตัวอย่างพันธุ์ ได้แก่ Royal Flush, Three Aces, Duet, Rosette และ Confection

พันธุ์ที่เหมาะใช้ทำกระถางแขวน

Futura ต้นสูง 8 – 10 นิ้ว ดอก 1.5 นิ้ว

Cascade Beauty ดอกใหญ่ 2 – 2.5 นิ้ว ให้ดอกดก

พวกดอกสองสี (Bicolor)

Crazy Quilt ดอกสีแดง ส้ม ชมพู มีแต้มสีขาว

A go go สีแดง-ขาว

Twinkle มีแฉกสีขาวคล้ายดาวบนสีพื้น

นอกจากสามารถปลูกในที่ร่มแล้ว ยังปลูกในที่มีแดดได้ด้วย โดยเลือกพันธุ์ต่อไปนี้

พวกที่ทนแดดได้

พันธุ์ Gem, และ เทียนนิวกินี เช่น Sweet Sue และ Tango

เทียนนิวกินี New Guinea Impatiens (Impatiens playtypetala)

นักพฤกษศาสตร์ชาวอเมริกันเป็นผู้นำต้นไม้นี้จากนิวกินีไปอเมริกา เมื่อ ค.ศ. 1978 โดยพบขึ้นอยู่ริมลำธารบนภูเขาสูง 3000 เมตร ต้นเติบโตแทรกกรวดริมฝังนํ้าที่ไหลผ่าน Markham and Wau valleys ในปาปัวนิวกินี บริเวณนั้นมีนํ้าไหลเอื่อยๆ และมีแสงแดดจัดส่องลอดพุ่มไม้มาถึงลำต้นจึงเติบโตสู้แดดและลมที่พัดผ่านได้ดี ที่นั่นมีอุณหภูมิตอนกลางวัน 25-30°ซ และมีอุณหภูมิกลางคืนต่ำกว่า 10° ซ ในธรรมชาติพบความแปรปรวนอยู่มาก บางต้นเตี้ยและเลื้อย บางต้นเป็นพุ่มสูงถึง 1.8 เมตร ใบมีด่างสีต่าง ๆ ในสิบกว่าปีที่แล้วมีการปรับปรุงพันธุ์หาพวกเตตราพลอยด์และต้นเตี้ย เมล็ดจากต้นเหล่านี้ให้ดอกสีต่างๆ และใบสีต่างๆ ลำต้นกะทัดรัดดี

เทียนนิวกินีรวมลักษณะดอกใหญ่สีต่างๆ เช่น แดง ชมพู ม่วง ส้ม และลักษณะให้ดอกดก เข้ากับลักษณะใบด่าง เช่น เหลือง-เขียว ขาว-เขียว และมีสีอื่น เช่น ม่วงแดง ต้นมีใบยาวกว่าและต้นอ้วนกว่าเทียนฝรั่ง

Firelake ใบสีครีม-เขียว ขาว-เขียว มีเส้นกลางใบสีชมพูและบรอนซ์ ดอกสีคละ เช่น สีครีม ชมพู ส้ม แดง และสองสี

Sweet Sue ดอกสีส้มสด ขนาด 2.5 – 3 นิ้ว ใบยาวสีเขียวเข้ม เมล็ดมีความงอกประมาณ 50%