องค์ประกอบในการทำให้ผักเกิดโรค

การเกิดเป็นโรคขึ้นในพืชอันเนื่องมาจากเชื้อต่างๆ เข้าทำ ลายนั้น โดยปรกติแบ่งออกได้เป็นสองลักษณะ คือ การเกิดโรคอย่างธรรมดา ได้แก่โรคที่พบเห็นเป็นกับพืชทั่วๆ ไปไม่กำหนดฤดูกาลหรือช่วงเวลาใดเวลาหนึ่งโดยเฉพาะ เป็นโรคที่พบเห็นอยู่เสมอตลอดปี ในสภาวะปกติและสิ่งแวดล้อมธรรมดา อาจเป็นกับพืชที่ปลูกหรือที่ขึ้นเองในธรรมชาติเพียงบางต้นบางส่วน ไม่ก่อให้เกิดความเสียหายรุนแรงฉับพลัน ผู้ปลูกพืชนั้นๆ คงเก็บเกี่ยวผลได้เป็นปกติ อาจเสียหายหรือลดลงบ้างก็เพียงเล็กน้อยไม่ถือว่าสำคัญ โรคพืชที่เกิดในลักษณะดังกล่าวเรียกว่า “endemic” ส่วนอีกประเภทหนึ่งได้แก่โรคที่เกิดขึ้นเป็นครั้งคราว มีช่วงระยะเวลาการเกิดแน่นอน ตามฤดูกาลหรือสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมเฉพาะโรคนั้นๆ การเกิดของโรคชนิดนี้อาจจะทุกๆ ปี หรือหลายๆ ปี จึงจะเกิดขึ้นสักครั้ง แต่ทุกครั้งที่เกิดก็จะขยายลุกลามแพร่ระบาดอย่าง รวดเร็ว สามารถทำลายพืชและสร้างความเสียหายให้อย่าง กว้างขวางรุนแรงจนอาจเก็บเกี่ยวผลไม่ได้เลย หรือได้บ้างก็เพียงเล็กน้อย เป็นโรคที่จัดว่ามีความสำคัญทั้งในด้านของการผลิตและการเศรษฐกิจเป็นอย่างมาก โรคที่เกิดเป็นครั้งคราวแล้วระบาดสร้างความเสียหายให้กับพืชปลูกกว้างขวางดังกล่าว เรียกว่า “epidemic หรือ epiphytotic”

สำหรับกลวิธีในการเกิดโรคทั้ง endemic และ epidemic มีข้อแตกต่างกันคือ endemic นั้น ในสภาวะปกติมีเพียงพืช และเชื้อเพียง 2 อย่าง ก็เกิดโรคได้ และเกิดได้ง่ายกว่า epidemic ซึ่งประเภทหลังนี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต้องมีองค์ประกอบ ถึง 3 อย่างคือ นอกจากพืช-เชื้อโรคสาเหตุแล้วที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งก็ได้แก่สิ่งแวดล้อมที่เหมาะต่อการเกิดและการเจริญเติบโตของเชื้อและโรคนั้นๆ โดยทั้งสามสิ่งนี้จะต้องเกิดขึ้นพร้อมๆ กันหรือมาบรรจบกันพอดี คล้ายๆ กับลักษณะการเกิดของรูปสามเหลี่ยมพีรามิด (ดังภาพ) ซึ่งจะสมบูรณ์

ได้ก็ต้องประกอบด้วยเส้นตรงสามเส้น (แทนองค์ประกอบทั้ง สาม) ซึ่งลากจากฐานล่างขึ้นมาบรรจบกันพอดี เส้นที่ 1 ได้ แก่พืชซึ่งจะต้องมีการปลูกขึ้นมาเป็นจำนวนมากในเขตตำบล หรือท้องถิ่นใดท้องถิ่นหนึ่งโดยเฉพาะ และเป็นพืชที่ง่ายต่อการเกิดโรค (susceptible host plant) เส้นที่ 2 หมายถึง การเกิดมีขึ้นของเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุของโรค (causal agent) ส่วนเส้นที่ 3 คือสิ่งแวดส้อมที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโต แพร่ทวีจำนวนและการเข้าทำลายก่อให้เกิดโรคกับพืชของเชื้อนั้น (favourable environmental condition for destructive development of the causal agent) เมื่อทั้ง 3 เส้นนี้มาบรรจบกันเกิดเป็นรูปพีรามิดที่สมบูรณ์ขึ้นเมื่อใด ก็หมายถึงว่าโรคได้พร้อมที่จะเกิดการระบาดและสร้างความเสียหายให้กับพืชขึ้น