คำเงาะ,คำไทย, คำแสด หรือ ชาด

คำเงาะ มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า บิซ่า โอริลลาน่า (Bixa Orellana. Linn) ภาษาอังกฤษเรียก Annatto tree อยู่ในตระกูล (บิซาซี) Bixaceas ภาคเหนือเรียกว่า มะกายหยุม ภาคใต้เรียกว่า ชาด ภาคตะวันออกเรียกว่า ชาด

คำเงาะ หรือ คำแสด เป็นพืชที่ให้เมล็ด มีสารพวกคาโรตินอยด์ (carotenoid) คือบิซิน ( Bixin ) ให้สีส้มแอนแนทโท (annatto ) หรือ ออร์นอทโท ( arnotto ) เป็นสีที่ปลอดภัยใช้แต่งสีอาหารได้ เช่น แต่งสีเนย น้ำมัน ไอสครีม และสีขนมที่ทำด้วยไข่ เช่น พวกทองหยิบ ฝอยทอง ทองหยอด ฯลฯ สีส้มที่ได้จากเมล็ดคำแสดโดยนำเมล็ดคำแสดแช่ในน้ำร้อนแล้วกรองเอาสีออกจากเมล็ด ระเหยน้ำออกโดยใช้ความร้อน สีจะตกตะกอนที่ก้นภาชนะ ได้สีส้มหรือสีแสดตามต้องการ อาจทำเป็นก้อน

นอกจากสีจากเมล็ดคำแสดนำมาแต่งสีอาหารแล้ว ยังใช้สีแอนแนทโทผสมในยา ขัดหนังทำให้หนังมีสีแดงคลํ้า และใช้ย่อมผ้าฝ้าย ผ้าไหมได้อีกด้วย โดยนำสีแอนเนทโทละลายในน้ำยาโซดาคาร์บอเนตที่กำลังเดือด แช่ผ้าที่ต้องการย้อมลงไป สำหรับผ้าไหมต้องแช่ไว้นาน ถึง ๑ ชม. และเติมสบู่ลงไปในสีที่ย้อม ส่วนผ้าฝ้ายแช่ผ้าเพียง ๑๕ นาที แล้วนำมาซักในน้ำ ที่เป็นกรดเล็กน้อย หรือสารส้ม ผ้าที่ย้อมด้วยสีจากเมล็ดคำแสดจะคงทนไม่ตกง่าย

เมล็ดคำแสดได้จากต้นคำแสดที่เป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ให้ดอกเป็นช่อสีขาวปนชมภู สวยงาม ผลมีขนคล้ายเงาะ จึงเรียกว่าคำเงาะ เมื่อยังอ่อนจะมีสีเขียว ตอนแก่จะมีสีแดงสดและสีแดงคลํ้าเมื่อแก่เต็มที่ เวลามีผลเต็มต้นดูสวยงามดี ภายในผลประกอบด้วยเมล็ดสีแดงเข้มจำนวนมาก คำแสดเป็นพืชทางอเมริกาเขตร้อน แต่สามารถปลูกได้ทั่วไปในแถบอากาศร้อน ประเทศไทยปลูกได้ทั่วทุกภาค ปลูกเป็นไม้ประดับ ผลแก่จะให้เมล็ดที่นำไปใช้ประโยชน์ในการทำเป็นสีย้อมที่ปลอดภัยกว่าสีสังเคราะห์หรือสีย้อมผ้า ซึ่งอาจเป็นอันตรายต่อร่างกายผู้บริโภค

สรุปสรรพคุณ

คํแสดให้เมล็ดที่ประกอบด้วยสารสีแดงแอนแนทโท ใช้เป็นสีแต่งอาหารที่ปลอดภัย และใช้ย้อมผ้าไหม ผ้าฝ้ายได้ทน ไม่ตกง่าย