ชื่ออื่น คำแสด คำแฝด คำเงาะ คำแงะ (กรุงเทพฯ) มะกายหยุม แสด (ภาคเหนอ) คำยง ชาตี (เขมร) จำปู้ ส้มปู้ (สุรินทร์) ซิติหมัก (เลย) ชาด (ภาคใต้) หมากมอง (แม่ฮ่องสอน) AnnattoTree
ชื่อวิทยาศาสตร์ Bixa Orellana L.
วงศ์ Bixaceae
ลักษณะต้น เป็นไม้ยืนต้นขนาดย่อม สูง 3 เมตร ใบคล้ายใบโพธิ์ ใบ บางเกลี้ยงและนุ่มสีเขียวเหลือบแดง ใบอ่อนสีแดง ดอกออกเป็นช่อใหญ่ ตามปลายกิ่ง กลีบดอกสีชมพู มีชั้นเดียว ผลมีขนสีแดงเข้มคล้ายลูกเงาะ เมื่อแก่จัดจะแตกเป็นสองซีก ภายในมีเมล็ดเล็กๆ สีแสดเรียกลูกแสด คำแสด ชาด (annatto seed) เนื้อหุ้มเมล็ดให้สีแสด เมื่อนำมาต้มเคี่ยว ใช้เป็นสีปรุงแต่งอาหาร สีย้อมผ้าและไหมได้ดี ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด หรือตัดกิ่งปักชำ ปลูกได้ทั่วไปทุกภาค นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ

ส่วนที่ใช้ ใบ ดอก ผล เมล็ด และราก
สรรพคุณ
ใบ แก้ดีซ่าน แก้เจ็บคอ ลดไข้ แก้บิด ขับปัสสาวะ
ดอก หมอพื้นบ้านใช้เป็นยาบำรุงเลือด แก้โลหิตจาง แก้แสบร้อน คันตามผิวหนัง แก้พิษ ฝาดสมาน แก้บด แก้ไตพการ
เมล็ด หมอพื้นบ้านใช้เป็นยาลดไข้ ฝาดสมาน
เนื้อหุ้มเมล็ด เป็นยาระบายและขับพยาธิ แก้โรคผิวหนัง ใช้แต่งสีอาหารและเนย
เปลือกราก ใช้ป้องกันไข้มาเลเรีย ลดไข้ และโรคหนองใน
สารเคมีที่พบ
เนื้อหุ้มเมล็ดให้สีที่เรียกว่า annatto ซึ่งเป็นสีอนุญาตให้ใช้ประกอบอาหารได้ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุขฉบับที่ 11 (พ.ศ. 2515)
annatto ประกอบด้วยสาร bixin (C25H30O4) สีแสดสด และสาร bixol (C18H30O) สีเขียวเข้ม ใช้แต่งสีอาหารประเภทเนย และเนยเทียม (margarine) สีที่ได้จากเมล็ดคำไทมีความคงทนและมีสีเข้มกว่าสีที่ได้จากแคโรทีน ในต่างประเทศนิยมใช้กับผลิตภัณฑ์นม เช่น เนย เหลว เนยแข็ง เป็นต้น นอกจากนั้นยังใช้ผสมในยาขัดหนังที่ให้สีแดงคล้ำ
หมายเหตุ
วิธีเตรียมสีจากเมล็ดคำไท แกะเมล็ดออกจากผลที่แก่จัด แช่น้ำ ร้อนหมักทิ้งไว้หลายๆ วัน จนสารสีตกตะกอน แยกเมล็ดออก นำน้ำสีที่ได้ไปเคี่ยวจนงวดเกือบแห้ง แล้วนำไปตากแดดจนแห้งเป็นผงเก็บไว้ใช้
ที่มา:สำลี  ใจดี, สุนทรี  วิทยานารถไพศาล, รพีพล  ภโววาท, จิราพร  ลิ้มปานานนท์, นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี, วิทิต  วัณนาวิบูล