ชื่อพื้นเมืองอื่นๆ ผักข้าวปืน ผักปืน ผักบืม ขึ่งฉ่าย

ชื่ออังกฤษ Celery

ชื่อวิทยาศาสตร์ Apium grdveolens Linn.

วงศ์ Umbelliferae

คึ่นฉ่ายเป็นพืชที่ใช้เป็นอาหารมานานแล้ว โดยใช้ต้นและใบเป็นผักสลัด และใช้เมล็ดเป็นเครื่องเทศ เป็นพืชของยุโรป ชอบความชื้นสูงและอากาศเย็น เป็นพืชในวงศ์เดียวกับผักชี ยี่หร่า ใบเป็นใบประกอบ ออกตรงข้าม ดอกเป็นช่อแบบซี่ร่ม สีขาวทั้งต้นมีกลิ่นหอม

สารสำคัญ

ในต้น ใบ และผล จะประกอบด้วยนํ้ามันหอมระเหยโดยเฉพาะในผลมีนํ้ามันหอมระเหยอยู่ประมาณร้อยละ 2 ในนํ้ามันจะประกอบด้วยสารสำคัญคอไลโมนีน (limonene), ซีลินีน (selinene) และสาร phthalides

ประโยชน์ทางยา

1. ต้นและใบคึ่นฉ่ายมีฤทธิ์เป็นยาขับลมในกระเพาะและลำไส้ ทำให้หายจุกเสียด โดยมักรับประทานในรูปผัก และใช้ปรุงเป็นอาหาร

2. ช่วยลดความดันโลหิต จากผลการวิจัยในสัตว์ทดลองและในคน พบว่าคึ่นฉ่ายและสารสกัดจากคึ่นฉ่ายสามารถลดความดันโลหิตได้ผลดี โดยไม่มีผลต่อหัวใจ จึงเหมาะที่จะใช้เป็นอาหารสำหรับผู้ที่เป็นโรคความดันโลหิตสูง

3. ช่วยในการคุมกำเนิด จากการทดลองพบว่า ต้น และเมล็ดคึ่นฉ่าย สามารถลดปริมาณเชื้ออสุจิในสัตว์เพศผู้ และลดอัตราการตั้งท้องในสัตว์เพศเมียได้ การทดลองในคนพบว่า เมื่อให้ชายไทย 7 คน รับประทานคึ่นฉ่ายวัน ละ 85 กรัม โดยทำเป็นอาหาร พบว่าจำนวนอสุจิจะลดลงอย่างรวดเร็วภายใน 1-2 อาทิตย์แรก อาทิตย์ต่อๆ มาจำนวนอสุจิจะลดลงอีกเพียงเล็กน้อย และจะอยู่คงที่ในระดับหนึ่ง หลังจากหยุดรับประทานคึ่นฉ่ายแล้ว 5-8 อาทิตย์ พบว่าส่วนใหญ่จะกลับสู่สภาพปกติ จะเห็นว่าคึ่นฉ่ายมีฤทธิ์ในการคุมกำเนิดอยู่บ้างแต่ไม่ถึงร้อยเปอร์เซนต์ ดังนั้นผู้ที่ต้องการคุมกำเนิดอย่างจริงจังจึงต้องอาศัยการคุมกำเนิดโดยวิธีอื่นด้วย