มะละกอ มีชื่อสามัญ คือ papaya ชื่อวิทยาศาสตร์คือ Carica papaya L. เป็นพืชที่จัดว่ามีดอกตัวผู้ ดอกตัวเมีย ดอกสมบูรณ์เพศอยู่ในต้นเดียวกัน แต่โดยทั่ว ๆ ไป จะแยกเป็นต้นตัวผู้ ต้นตัวเมีย และต้นสมบูรณ์เพศ ลำต้นของมะละกอ เป็นประเภทไม้เนื้ออ่อน อวบน้ำ มีลำต้นเดียว ใบเกิดเป็นกระจุกบริเวณยอด และแต่ละช่อของลำต้นก็จะมีดอกเกิดขึ้น ดอกมะละกอแบ่งเป็นประเภทใหญ่ ๆ ได้ 3 ประเภท คือ
1. ดอกตัวผู้ เป็นดอกที่มีช่อดอกยาว ดอกมีขนาดเล็ก กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นช่อ แล้วแยกส่วนปลายเป็น 5 กลีบ มีเกสรตัวผู้ 10 อัน เกสรตัวเมียจะลดรูปลงเหลือเป็นเกสรเล็ก ๆ ซึ่งไม่ทำให้เกิดเป็นผลได้ นอกจากจะมีการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมบางประการ ที่อาจทำให้เกสรตัวเมียนี้สามารถเจริญเป็นผลได้
2. ดอกตัวเมีย เกิดบริเวณข้อของลำต้น มีก้านสั้น กลีบดอกแยกออกจากกันทั้ง 5 กลีบ เกสรตัวเมียมีขนาดใหญ่ เห็นเด่นชัด ไม่มีเกสรตัวผู้เลย ผลที่เกิดจากดอกเช่นนี้ จะมีรูปร่างกลมช่วงว่างในผลใหญ่ เนื้อไม่หนามาก
3. ดอกสมบูรณ์เพศ เกิดบริเวณข้อของลำต้นเช่นเดียวกับการเกิดดอกตัวเมีย มักจะเกิดเป็นช่อดอกสั้น ๆเป็นกลุ่ม มีทั้งดอกตัวผู้และดอกสมบูรณ์เพศในต้นเดียวกัน ดอกสมบูรณ์เพศยังแบ่งได้เป็น 3 ชนิด คือ
- ดอกสมบูรณ์เพศชนิดอีลองตัว(eclongata)ดอกชนิดนี้เหมือนกับดอกตัวผู้แต่เกสรตัวเมียเจริญมากกว่า ผลที่ได้จากดอกชนิดนี้มีรูปร่างยาวเรียว ช่องว่างภายในผลแคบ เนื้อหนา เป็นผลชนิดที่เป็นที่ต้องการของตลาดมากกว่าผลที่เกิดจากดอกชนิดอื่น ๆ
- ดอกสมบูรณ์เพศชนิดเพนแทนเดรีย(pentandria)เป็นดอกที่มีเกสรตัวผู้ 5 ร่อง เกสรตัวผู้จะอยู่แนบชิดอยู่ในร่องนี้พอดี ผลจากดอกชนิดนี้มีรูปร่างกลม แยกเป็น 5 ร่องเห็นเด่นชัด
- ดอกสมบูรณ์เพศชนิดอินเตอร์มีเดียท(intermediate) เป็นดอกที่มีรูปร่างผิดปกติ เพราะเกสรตัวผู้เจริญรวมกับรังไข่ จึงทำให้ผลจากดอกชนิดนี้บิดเบี้ยว ไม่เป็นที่ยอมรับของตลาด
นอกจากชนิดของดอกซึ่งเป็นตัวชี้ถึงลักษณะ และรูปร่างของผลแล้ว ชนิดของพันธุ์ก็ยังมีผลต่อลักษณะและรูปร่างของผลด้วย พันธุ์ต่าง ๆ ที่มีปลูกในประเทศไทย และเป็นที่รู้จักกันดี เช่น พันธุ์โกโก้ พันธุ์แขกดำ และพันธุ์สายน้ำผึ้ง รูปร่างผลของพันธุ์โกโก้ และแขกดำคล้ายกันมากคือ มีรูปร่างทรงกระบอก ส่วนขั้วผลและส่วนปลายผลมีขนาดเท่ากัน แต่พันธุ์โกโก้จะมีส่วนปลายผลใหญ่กว่าส่วนขั้วผล สีเนื้อเป็นสีแดงส้มเหมือนกัน เนื้อแน่น ไม่เละ สำหรับพันธุ์สายน้ำผึ้ง รูปร่างผลคล้ายพันธุ์โกโก้ แต่ผลจะยาวกว่า เนื้อเมื่อสุกมีสีเหลืองส้ม และเนื้อค่อนข้างเละ