การทำอาหารเลี้ยงสัตว์น้ำ

ในฟาร์มเลี้ยงสัตว์น้ำที่เป็นฟาร์มขนาดกลางและมีทุนรอนพอสมควร ผู้เป็นเจ้าของฟาร์มมีความรู้ทางด้านอาหารปลาบ้าง ก็สามารถที่จะผลิตอาหารปลาขึ้นมาใช้เองได้ทั้งในรูปของอาหารแบบชนิดเปียกและแห้งโดยใช้เครื่องมือในการผลิตที่มีจำหน่ายอยู่ในท้องตลาดอีกทั้งราคาก็ไม่แพงมากนัก ประกอบกับวัสดุที่จะใช้ทำเป็นอาหารส่วนใหญ่ก็เป็นของที่ผลิตขึ้นเองในประเทศ และมีจำหน่ายในท้องตลาดทั่วไป

เครื่องมือที่ใช้ทำอาหารปลาจะประกอบด้วยเครื่องมือที่เป็นหลักอยู่ 4 ตัว คือ

เครื่องบด เป็นเครื่องมือที่ใช้สำหรับบดวัสดุอาหารที่เป็นเม็ดหรือชิ้นให้กลายเป็นฝุ่นแห้งแป้งขนาดของวัสดุที่ได้ออกมาขึ้นอยู่กับแร่งหรือตะแกรงในเครื่องนั้นๆ การบดให้วัสดุเป็นผงละเอียดจะช่วย ทำให้การใช้ประโยชน์จากอาหารนั้นของปลาดีขึ้น เครื่องบดที่นำมาใช้มีอยู่ 2 แบบ คือ แบบอาหารแห้ง เช่น บดข้าวโพด ถั่ว ข้าว อีกแบบหนึ่งเป็นอาหารสด เช่น บดหรือป่นผักตบชวา ผักบุ้ง ผลได้ออกมาจะมีลักษณะคล้ายกะปิ

เครื่องชั่ง ใช้สำหรับชั่งวัสดุต่างๆ ตามจำนวนที่คำนวณไว้ก่อนที่จะเข้าเครื่องผสมอาหาร

เครื่องผสม เป็นเครื่องมือที่จะผสมให้วัสดุต่างๆ ซึ่งมีจำนวนแตกต่างกันให้คลุกเคล้าเป็นเนื้อเดียวกัน ทั้งนี้ในการทำอาหารวัสดุบางชนิดจะถูกนำมาใช้เป็นจำนวนน้อย เช่น พวกวิตามิน แร่ธาตุ หรือพวกสารเหนียว การใช้เครื่องผสมจะทำให้สารอาหารต่างๆ ที่ใส่เข้าไปกระจายไปผสมกับวัสดุอื่นๆ อย่างทั่วถึง เครื่องผสมนี้ส่วนใหญ่จะเป็น 2 แบบ คือ

-แบบตั้ง ซึ่งมีรูปลักษณะแบบกรวยกรอกน้ำภายในมีเกลียวหมุนด้วยแรงเครื่องฉุด ทำให้วัสดุต่างๆ ผสมรวมเป็นเนื้อเดียวกัน เหมาะสำหรับใช้ผสมวัสดุที่มีความชื้นน้อยหรือเป็นของแห้ง

-แบบนอน มีลักษณะคล้ายรูปทรงกระบอกผ่าซีกปิดหัวท้ายวางในแนวนอน ภายในทรงกระบอกนี้จะมีแกนซึ่งล้อมรอบด้วยใบพัดซ้อนกันหลายใบ และแกนจะหมุนได้ด้วยเครื่องฉุด เครื่องแบบนี้ ใช้ได้ทั้งวัสดุที่เป็นแบบเปียกหรือแห้ง

เครื่องอัดเม็ด เป็นเครื่องที่เกษตรกรรู้จักในชื่อว่า เครื่องโม่ปลาหรือเครื่องบดเนื้อ มีรูปลักษณะเป็นกระบอกยาว ปลายกระบอกข้างหนึ่งปิดตันและเจาะเป็นช่องข้างบนต่อกับที่สำหรับใส่ให้อาหารไหลลงมาภายในกระบอกมีแกนเป็นเกลียวเพื่อหมุนส่งอาหารให้ออกไปที่ปลายกระบอก ปลายกระบอกสวมด้วยจานกลมเจาะเป็นรูเพื่อให้อาหารออกมาตรงกลางจานกลมที่เป็นรู (หน้าแว่น) จะสวมกับแกนที่หมุน ส่วนของแกนที่ยื่นออกมาจะติดใบมัดเพื่อให้อาหารออกมาเป็นแท่งๆ ยาวสั้นตามที่ต้องการ ในกรณีที่ต้องทำเป็นเม็ด หากเป็นเครื่องโม่ปลาใบมีดจะอยู่ในกระบอกชิดติดกับหน้าแว่น วัสดุอาหารที่หมุนมาตามเกลียว ซึ่งหมุนด้วยแรงฉุดจะถูกดันออกมาทางรูหน้าแว่นเป็นเส้นๆ หรือเป็นแท่ง เครื่องมือนี้จะผลิตอาหารมาในรูปค่อนข้างจะมีความชื้นสูงหรือเปียก ซึ่งอาจนำไปใช้เลี้ยงปลาเลย หรือผึ่งแดดให้แห้งเก็บเป็นอาหารแห้งใช้เลี้ยงในวันต่อๆ ไป

การทำอาหาร เมื่อชั่งวัสดุอาหารตามสูตรที่กำหนดให้หรือที่คำนวณได้แล้ว ก็นำไปเข้าเครื่องผสมแบบหนึ่งแบบใดก็ได้ ในกรณีที่เป็นอาหารแห้งจะต้องเติมน้ำประมาณ 35-40% ของอาหารที่ใส่เข้าเครื่องทั้งหมดแล้วเดินเครื่องให้อาหารผสมกัน โดยปกติจะใช้เวลาประมาณ 15-20 นาที จากนั้นก็ถ่ายเทอาหารไปใส่ในเครื่องอัดเม็ดหรือโม่ปลาหากอาหารที่ได้ออกมาไม่เปียกมาก การตากแดดเพียงแดดเดียวอาหารก็จะแห้งพอที่เก็บได้นาน ในกรณีที่อาหารเปียกมากและไม่มีแดดที่ใช้ตาก ปัญหาที่เกิดขึ้น คือ การเกิดเชื้อราในอาหาร การป้องกันโดยใช้สารกันบูดในรูปแคลเซียมโปรปิโอเนต จะช่วยทำให้เกิดเชื้อราได้ช้าลง

หลักในการนำวัสดุมาทำเป็นอาหารปลาเพื่อให้คุณภาพดีจะต้องพิจารณา ดังนี้

1. วัสดุที่นำมาจากหลายๆ แหล่งรวมกัน จะมีคุณภาพดีขึ้นกว่าเดิม เช่น ข้าว+ รำ+ แหน จะทำให้อาหารนั้นมีคุณภาพดีกว่า ข้าว+ รำ เพียง 2 อย่าง ทั้งนี้เป็นเพราะทำให้ส่วนผสมของอาหารได้ สมดุลขึ้น

2. วัสดุที่นำมาทำเป็นอาหาร ไม่ควรจะเป็นวัสดุที่นำมาจากแหล่งกำเนิดจากพวกพืชล้วนๆ ควรมีส่วนที่มาจากเนื้อสัตว์ปนอยู่ด้วย เพราะวัสดุจากพืชล้วนๆ ให้คุณค่าทางอาหารไม่สมบูรณ์สำหรับ การเจริญเติบโตของปลา

3. วัสดุประเภทแป้ง อันได้แก่ มันสำปะหลัง ข้าว ข้าวโพด ข้าวฟ่าง เมล็ดจากพืช หรืออื่นๆ ควรจะผ่านความร้อนหรือต้มเสียก่อนให้ปลากิน ทั้งนี้การต้มหรือการใช้ความร้อนจะทำให้คุณภาพ

อาหารดีขึ้น คือปลาสามารถย่อยได้ดีขึ้น หรือทำลายพิษของสารอาหารนั้นก่อนปลากิน

4. วัสดุอาหารประเภทโปรตีนที่ทำมาจากสัตว์จะดีกว่าอาหารที่ทำมาจากพืช

5. เยื่อใย หรือกาก หรือส่วนที่เป็นของแข็ง เหนียว จากพืชต่างๆ เป็นสิ่งที่ปลากินไปแล้วไม่สามารถจะย่อยได้ แต่มีประโยชน์ในการช่วยทำให้การขับถ่ายของปลาดีขึ้น

ในการกำหนดว่าอาหารคุณค่าขนาดใดจึงจะเหมาะกับปลาที่เลี้ยงนั้น ควรจะพิจารณาอย่างกว้างๆ โดยพิจารณาจากปริมาณโปรตีนในอาหารกับชนิดของปลาที่เลี้ยง เช่น

1. ปลาที่ต้องการระดับโปรตีนตํ่าซึ่งได้แก่ ปลาจีนชนิดต่างๆ ปลานิล โรฮู่ ปลาสวาย อาหารที่ใช้ควรมีโปรตีนประมาณ 18-22%

2. ปลาที่ต้องการระดับโปรตีนปานกลางซึ่งได้แก่ ปลาตะเพียน ปลาไน ปลาดุกด้าน ปลากา ปลายี่สก อาหารที่ใช้ควรมีโปรตีนประมาณ 23-30%

3. ปลาที่ต้องการระดับโปรตีนสูงได้แก่ ปลาช่อน ปลาดุกอุย ปลาบู่ อาหารที่ใช้ควรมากกว่า 30%

สำหรับคุณค่าอาหารสำหรับสัตว์น้ำประเภทกุ้งนั้น ระดับโปรตีนของอาหารควรอยู่ในระดับ 25- 35%

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับเลี้ยงปลานิล

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 12
กากถั่วลิสงป่น 6
รำละเอียด 41
ปลายข้าวบดหรือมันเส้นบด 40
วิตามิน+แร่ธาตุ 1
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับแม่ปลาสวย ปลาไน ปลายี่สกเทศ

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 16
กากถั่วลิสงป่น 24
กากถั่วเหลืองป่น 14
รำละเอียด 30
ปลายข้าวบดหรือมันเส้นลด 15
วิตามิน+แร่ธาตุ 1
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับปลาตะเพียน

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 12
กากถั่วลิสงป่น 23
รำละเอียด 40
แป้งหรือข้าว 20
ใบกระถินป่น 4
วิตามิน+แร่ธาตุ 11
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับปลาดุกใหญ่

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 17
กากถั่วเหลืองป่น 17
กากถั่วลิสงป่น 18.4
รำละเอียด 22
ปลายข้าว 24
วิตามิน+แร่ธาตุ 1.6
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับปลาดุกเล็กถึงขนาดกลาง

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 23
กากถั่วเหลือง 23
กากถั่วลิสง 23
รำละเอียด 14
ปลายข้าว 15.4
วิตามิน+แร่ธาตุ 1.6
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับลูกปลาไน ปลาตะเพียน และปลานิล

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 30
รำละเอียด 45
กากถั่วป่น 24
วิตามิน+แร่ธาตุ 1
รวม 100

 

ก่อนผสมอาหารผง ร่อนวัสดุอาหารที่เตรียมไว้ด้วยตะแกรงเบอร์ 16 หรีอ 16 ช่องตารางนิ้ว แล้วนำเข้าเครื่องผสมอาหารนาน 18-20 นาที ให้ลูกปลากินในรูปผง

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับปลาดุกด้าน ปลาดุกอุย และปลาช่อน

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่นอัดน้ำมัน 56
รำละเอียด 12
กากถั่วลิสงป่น 12
แป้งเหนียว 14
น้ำมันปลา 4
วิตามิน+แร่ธาตุ 1.6
สารเหนียว .4
รวม 100

ผสมอาหารทั้งหมดในเครื่องผสมอาหารประมาณ 18-20 นาที การใช้ใช้ดดยผสมน้ำเย็น 30% โดยนํ้าหนักแล้วขยำปั้นเป็นก้อนให้ลูกปลากิน

ส่วนผสมของวัสดุอาหารสำหรับปลาดุก ปลาช่อน และปลาบู่

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาเป็ดบด 60
แป้งบด 19
รำละเอียด 20
วิตามิน+แร่ธาตุ 1
รวม 100

ผสมส่วนผสมทั้งหมดโดยการใช้เครื่องโม่ปลาแล้วเก็บใส่ไหหรือโอ่ง ปิดฝาให้แน่น

ส่วนผสมของวัสดุอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งก้ามกราม

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่น 10
เปลือกกุ้งป่น 25
กากถั่วลิสง 5
กากถั่วเหลือง 5
ปลายข้าว 0
รำละเอียด 26
รำถั่วเขียว 26
สารเหนียว 0
น้ำมันปลา 3
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งก้ามกราม

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่น 25
ปลายข้าว 47
รำ 25
ใบกระถิน 3
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งก้ามกราม

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่น 10
เปลือกกุ้ง 25
กากถั่วลิสง 5
กากถั่วเหลือง 5
ปลายข้าว 25.8
รำละเอียด 25.8
น้ำมันปลา 3.0
สารเหนียว 0.4
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งทะเลขนาดเล็ก

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาเป็ด 50
ปลาป่น 18
รำละเอียด 16
กากถั่วเหลือง 5
เปลือกุ้งป่น 5
ใบกระถินป่น 3.7
ไดแคลเซียมฟอสเฟต 0.5
น้ำมันปลา 0.5
คลอเรสเตอรอล 0.3
วิตามิน+แร่ธาตุ 1.0
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งทะเลขนาดโต

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาเป็ด 50
ปลาป่น 10
รำละเอียด 20
ปลายข้าวสุก 10
เปลือกกุ้งป่น 5
ใบกระถินป่น 4
วิตามิน+แร่ธาตุ 1
รวม 100

ส่วนผสมของวัสดุอาหารที่ใช้เลี้ยงกุ้งทะเลขนาดโต

ชนิดอาหาร เปอร์เซ็นต์โดยน้ำหนัก
ปลาป่น 45
เปลือกกุ้งป่น 10
กากถั่วเหลือง 16
รำละเอียด 10
แป้งเหนียว 10
ใบกระถิน 3
น้ำมันพืช 4
สารเหนียว 1
วิตามิน+แร่ธาตุ 1
รวม 100

ส่วนผสมของวิตามินชนิดต่างๆ ที่ใช้ผสมในอาหารสำหรับปลากินเนื้อและกุ้ง

ชื่อ ปริมาณ
Vitamin A 12 ล้านหน่วยสากล (ในรูปของ Vitamin A acetate)
Vitamin E 300 กรัม (ในรูปของ alpha tocopherol)
Vitamin D 2 ล้านหน่วย
Vitamin K 20 กรัม
Riboflavin 150 กรัม
D-Pantothenic acid 500 กรัม
Niacin 500 กรัม
Thiamin HCI 100 กรัม
Choline 1500 กรัม
Pyridoxine HCI 25 กรัม
Folic acid 5 กรัม
B12 125 กรัม
Etoxyquin(สารกันหืน) 180 กรัม
หรือ BHT (สารกันหืน) 50 กรัม
Ascorbic acid 1000 กรัม
Biotin 1 กรัม
Inositol 1 กรัม
Vitamin ผสมทั้งหมดนี้ใช้ผสมลงในอาหารหนัก 1 ตัน

ส่วนผสมของวิตามินชนิดต่างๆ ที่ใช้ผสมในอาหารสำหรับปลากินเนื้อและพืชหรือปลากินพืช

ชื่อ ปริมาณ
Vitamin A 12 ล้านหน่วยสากล
Vitamin D3 4 ล้านหน่วย
Riboflavin 8 กรัม
D-Pantothenic acid 24 กรัม
Choline 1400 กรัม
Niacin 100 กรัม
B12 25 กรัม
Vitamin E 100 กรัม
Vitamin K 4 กรัม
Folic acid 1 กรัม
Pyridoxine 5 กรัม
Thiamine 5 กรัม
BHT(สารกันหืน) 50 กรัม
Vitamin ผสมทั้งหมดนี้ใช้ผสมลงในอาหารหนัก 1 ตัน

ส่วนผสมของแร่ธาตุชนิดต่างๆ ที่ใช้ผสมลงในอาหารสำหรับกุ้ง ปลากินเนื้อ ปลากินเนื้อและปลากินพืช

ชื่อ ปริมาณ
NaCl 3.0 กก.
KC 1.0 กก.
MgSO4 1.4 กก.
Ferric citrate 0.2 กก.
MnSO4 0.25 กก.
Kl 0.01 กก.
ZnCO3 0.13 กก.
CuSO4 0.01 กก.
Dicalcium phosphate 6.00 กก.
แร่ธาตุผสมทั้งหมดนี้ใช้ผสมในอาหารหนัก 1 ตัน