ภูมิปัญญาไทย พญ.เพ็ญนภา  ทรัพย์เจริญ

เมื่อพูดถึงกระบวนการรักษาแบบหวือหวาในแผนโบราณของไทยเราก็มีเยอะมาก แล้วก็กระเดียดไปทางประหลาด ๆ ก็มากอยู่ ยกตัวอย่างเช่นในสมัยโบราณหรือเดี๋ยวนี้ก็เถอะ เมี่อมีอะไรเข้าตา โบราณเขาให้กลั้นลมหายใจและเอาน้ำรดที่หัวแม่เท้าอาการที่ตาก็จะหายไป บางคนพริกเข้าตายายก็บอกว่าไปเอาน้ำมาขันหนึ่งแล้วกลั้นลมหายใจแล้วให้เทน้ำรดหัวแม่เท้า พลันกก็หายจริง ๆ ด้วยก็แปลกเหมือนกัน ทำให้หมอต้องอุทานในใจว่า ทำไมตาไปเกี่ยวอะไรกับตีนหนอ แต่ตอนหลังหมอมาเรียนแผนไทย หมอถึงรู้ว่าเส้นสิบในทฤษฎีการแพทย์แผนไทยทั้ง 10 เส้น ล้วนตั้งต้นจากตำแหน่งที่ท้องทั้งสิ้น วิ่งไปตามจุดต่าง ๆ ของร่างกายตั้งแต่เท้าจรดศีรษะ และมีอยู่ 2 เส้นที่เรียกว่า “เส้นสหัสรังษี” ออกที่ตาข้างซ้าย “เส้นทุวารี” ออกที่ตาขวา ซึ่งทั้ง 2 เส้นนี้วิ่งผ่านไปที่หัวแม่เท้าและออกที่ตาทั้งสองข้าง ซึ่งก็ไม่รู้เหมือนกันว่าคนไทยโบราณรู้ได้อย่างไรว่าเส้นเหล่านี้มีผลกับส่วนต่าง ๆ ของร่างกายถึงบำบัดได้ถูกต้อง แต่ทั้งนี้และทั้งนั้นคงมาจากประสบการณ์ที่สั่งสมมานั่นเอง

จะพูดถึงกระบวนการรักษาที่หวือหวาให้ฟังเรื่องหนึ่ง ไม่ต้องไปทำตาม แต่ที่เล่าเพราะต้องการให้คนรุ่นใหม่ได้รู้ถึงภูมิปัญญาของบรรพบุรุษที่ใช้ประสบการณ์ในการดูแลรักษาตนเอง และได้เขียนเป็นตำราเอาไว้ นั่นก็คือเรื่องของการนำปลิงมารักษาโรค หมออ่านในคัมภีร์ชวดานซึ่งเป็นตำราที่ว่าด้วยเรื่องโรคลมต่าง ๆ ตำราโรคตาต้องยอมรับตรง ๆ ว่าอ่านแล้วตกใจ เพราะสิ่งที่เขาใช้รักษานั่นคือ ใช้ปลิงเป็นตัวรักษา ในตำราเขียนว่า ให้กอกปลิงเท่านั้นเท่านี้ ให้เอาปลิงตัวเขื่องมาทำอย่างโน้นอย่างนี้ คำว่ากอกปลิงหมายถึง เอาตัวปลิงมาเกาะที่ตัวเราแล้วก็ให้ดูดเลือดออกจากตัวเราหรือจุดที่จะรักษา เห็นไหมว่าฟังดูแล้วน่าสยดสยองพอควร ในตำรายังบอกอีกว่า ให้กอกปลิงตัวเขื่องหรือตัวเข็มกี่ที่ พอหมออ่านเรื่องนี้ก็พับไว้ก่อน เพราะสมัยก่อนเริ่มต้นศึกษาแพทย์แผนไทยใหม่ ๆ ก็รู้สึกว่ารับไม่ค่อยได้ จึงหันมาสนใจสมุนไพรแทน แต่ตอนหลังมีข่าวหนาหูเกี่ยวกับเรื่องปลิงมาก มีลงหนังสือพิมพ์ว่าอเมริกาศึกษาลึกซึ้งมากขึ้นหันไปสนใจอ่านคัมภีร์หลาย ๆ คัมภีร์ก็พบคัมภีร์ที่อ้างถึงการนำปลิงมากรักษาโรคอย่างน้อยมี 2 คัมภีร์คือ คัมภีร์ชวดาน และอภัยสันตา ซึ่ง 2 คัมภีร์นี้จะพูดถึงเรื่องการนำปลิงมาเกาะตามตำแหน่งต่าง ๆ เพื่อรักษาโรค โรคอะไรบ้าง เช่น โรคตาได้แก่ ปวดตา ตาต้อ หรือปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นผิดปกติกับตา ในตำราก็เขียนไว้ว่าให้นำปลิงมาเกาะตามหน้าผากบ้าง ข้างขมับบ้าง และเขียนว่าก็หายแล เราก็สนใจ ในคัมภีร์ชวดาน ก็เขียนไว้เหมือนกันว่าลมขึ้นเบื้องสูง ปวดศีรษะก็ใช้ปลิงเกาะเหมือนกัน และยังมีคัมภีร์ไพจิตมหาวงศ์ที่พูดถึงการรักษาฝี โบราณก็ใช้ปลิงอีกนั่นแหละดูดเอาหนองออก แสดงให้เห็นว่าการจะเอาเลือดหรือสิ่งที่คั่งอยู่ในร่างกายคนออกโบราณใช้ปลิงเป็นตัวดูดออก ซึ่งก็ถือว่าเป็นภูมิปัญญาไทยอย่างหนึ่ง

ทีนี้กรรมวิธีการรักษาโรคเขาทำกันอย่างไร ตามตำราที่หมออ่านพบว่า โบราณเขานำปลิงมาแช่เหล้าขาวก่อนแล้วนำขึ้นมาท่านผู้อ่านคงจินตนาการกันไปไกลนึกภาพว่าคงจะนำปลิงมาเกาะยั้วเยี๊ยเต็มหน้าเต็มตาเต็มตัวไปหมด อย่านึกไปไกลขนาดนั้นเลยเพราะจริง ๆ แล้ว ไม่ถึงขนาดนั้นหรอกค่ะ ถ้าเป็นเช่นนั้นคนไข้คงช็อกตายไปก่อนแล้ว แต่ปรากฎว่าโบราณเรามีความฉลาดมากทีเดียว เขานำดินมาทำเป็นกระบอก วิธีการก็คือจับปลิงใส่ในกระบอกดิน นำไปวางตามจุดต่าง ๆ ที่ปวด พอปลิงกินเลือดจนอิ่มตัวเปล่งก็หลุดออกมา ดูแล้วไม่น่าเกลียดทั้งผู้เห็นและผู้ที่ถูกเกาะ เหมือนเอาหลอดกระบอกดินมาติดตามตัวและจุดต่าง ๆ

จากวิธีดังกล่าว หมอก็มานั่งคิดว่าใครหนอช่างเป็นคนคิดคนแรก เพราะตัวหมอเองก็ชอบคิด ก็นั่งคิดไปคิดมาหมอก็เลยตั้งสมมุติฐานเอาเองตามความคิดของหมอว่า ทำไมถึงนำวิธีนี้มาใช้ ทั้งนี้และทั้งนั้นก็อาจเป็นเพราะว่าชาวไร่ชาวนาที่ทำนาอยู่อาจเป็นลมล้มฟาดมีเส้นเลือดอุดตันกระทันหัน ล้มลงในนาแช่น้ำแล้วมีปลิงมาเกาะ ก็พบว่าคนก็ฟื้นได้ ตรงนี้เป็นไปได้ไหมที่ตัวปลิงจะช่วยละลายลิ่มเลือด เพราะในตัวปลิงมีสารเฮบพารีน(Heparin)ประเด็นนี้ก็น่าสนใจ

สำหรับการรักษาดังที่กล่าวไปนั้นทุกวันนี้ก็ยังมีให้เห็นกันอยู่บ้าง แต่มีข้อห้ามว่าไม่ให้ทำในเดือน 6 เดือน 7 ช่วงนี้เป็นช่วงที่ปลิงออกไข่แต่ในตำราไม่ได้บอกว่าถ้าปลิงไข่ในเลือดคนจะมีอะไรเกิดขึ้น ซึ่งก็อาจมีปัญหาก็ได้ แต่ก็มีวิธีบอกว่าหากจำเป็นต้องใช้ปลิงในเดือน 6 เดือน 7 โบราณแนะนำให้ใช้ยาสูบเช็ดแผล เช็ดบริเวณที่จะให้ปลิงเกาะแล้วปลิงจะไม่ไข่