สมุนไพรแก้ท้องผูก
ชื่อพื้นเมืองอื่นๆ –
ชื่ออังกฤษ Senna, Indian Senna, TinneveUy Senna
ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia angustifolia Vahl (ชนิดปลายใบมน)
Cassia acutifolia Delile (ชนิดปลายใบแหลม)
วงศ์ Leguminosae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
มะขามแขกมี 2 พันธุ์ คือ ชนิดปลายใบแหลม และชนิดปลายใบมน ประเทศไทยได้ทดลองนำมาปลูกทั้งสองพันธุ์แต่ที่ให้ผลดีคือ ชนิดปลายใบมน(C. angustifolia Vahl) มะขามแขกเป็นไม้พุ่ม สูงประมาณ 1 เมตร ใบเป็นใบประกอบ มีใบย่อย 5 – 8 คู่ ใบย่อย ขอบใบเรียบ ฐานใบเฉียงเล็กน้อย ดอกออกเป็นช่อที่ซอกใบและปลายกิ่ง สีเหลือง ผลเป็นฝักแบนคล้ายฝักถั่วลันเตา ผิวเรียบ เมื่อแก่จัดมีสีนํ้าตาลดำ
การปลูก
ปลูกด้วยเมล็ด มะขามแขกเป็นพืชทนแล้ง เจริญได้ดี
ในดินทุกชนิด เป็นพืชที่มีอายุเพียง 1 – 3 ปี
วิธีปลูก ใช้หยอดเมล็ดลงในหลุม หรือเพาะเมล็ดเป็นต้นกล้าก่อนแล้วจึงย้ายไปปลูกในหลุมก็ได้ ในระยะแรกควรสนใจเรื่องความชุ่มชื้นให้สมํ่าเสมอ ประมาณ 3-5 วัน เมล็ดจะเริ่มงอก จากนั้นลดปริมาณนํ้าลง มะขามแขกไม่ชอบนํ้าท่วมหรือฝนมากไป ควรปลูกตอนปลายฤดูฝน
ส่วนที่ใช้เป็นยา ใบแห้ง และฝักแห้ง
ช่วงเวลาที่เก็บเป็นยา
เริ่มเก็บใบได้ในช่วงอายุ 2-3 เดือน หรือก่อนออกดอก การเก็บครั้งต่อไปควรเก็บห่างจากครั้งแรกประมาณ 1 เดือน เก็บใบครั้งสุดท้ายพร้อมเก็บฝักที่โตเต็มที่ แต่เมล็ดยังไม่แข็ง แล้วนำใบและฝักมาตากให้แห้งทันที
สารสำคัญ
ในใบและฝักมะขามแขก มีสารจำพวกแอนทราควิโนน
หลายชนิด ที่สำคัญคือ เซนโนไซด์เอ และบี (Senno- sides A and B), อีโมดิน (emodin) และเรอิน (rhein) เป็นต้น แอนทราควิโนนดังกล่าวจะออกฤทธิ์กระตุ้นให้มีการบีบตัวของลำไล้ใหญ่ทำให้เกิดการอยากถ่าย
ประโยชน์ในการรักษา
ฝักและใบมะขามแขกใช้เป็นยาระบาย รักษาอาการท้องผูกที่ได้ผลดี
วิธีใช้ ใช้ใบแห้ง 1-2 หยิบมือ (หนัก 3-10 กรัม) หรือใช้ฝัก
4- 5 ฝัก หักเป็นชิ้นเล็กๆ ต้มกับน้ำ 1 ถ้วยแก้ว นานประมาณ 5 นาที เติมเกลือน้อยเพื่อกลบรสเฝื่อน รับประทานครั้งเดียว อาจใส่ขิงแก่ 1-2 แว่น กระวาน หรืออบเชย ลงไปเล็กน้อยเพื่อช่วยแต่งรสและช่วยบรรเทาอาการไซ้ท้อง การใช้ฝักมะขามแขกจะดีกว่าใบ เพราะจะมีอาการไซ้ท้องและปวดมวนน้อยกว่า การเก็บมะขามแขกไว้นานๆ หรือการใช้ความร้อนมากเกินไปในการต้มจะทำให้สารสำคัญถูกทำลายไปบ้าง มะขามแขกเหมาะสำหรับผู้สูงอายุที่มีอาการท้องผูกประจำ แต่ควรใช้เป็นครั้งคราว
ปัจจุบันมีผลิตภัณฑ์จากใบและฝักมะขามแขกจำหน่ายทั้งในรูปยาชงมะขามแขก และยาเม็ด มีทั้งผลิตภัณฑ์ที่ผลิตโดยองค์การเภสัชกรรม และที่นำเข้าจากต่างประเทศ
ข้อควรระวัง การรับประทานมะขามแขกติดต่อกันนาน อาจทำให้ขาดธาตุโปแตสเซียมได้ จึงควรรับประทานโปแตสเซียมร่วมไปด้วย นอกจากนั้นการใช้มะขามแขกนานๆ ติดต่อกันอาจทำให้ระบบประสาทที่ควบคุมการบีบตัวของลำไส้ถูกทำลายได้ หากไม่ใช้จะไม่ถ่าย ดังนั้นจึงไม่ควรใช้ติดต่อกันเป็นเวลานานๆ
