มะตูม มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า อีเกิ้ล มามีโลส ( Aegle Marnielos, Corr.) อยู่ในตระกูล รูตาซี ( Rutaceae ) ทางภาคเหนือเรียกว่า มะปิน เป็นไม้พื้นเมืองของออสเตรเลีย อินเดีย ศรีลังกา ส่วนในไทยปลูกได้ทุกภาค เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางให้ร่มเงาได้ดี ปลูกไว้ริมรั้วบ้านได้ขโมยไม่ขึ้น เพราะตามลำต้นและกิ่งมีหนามแข็งตรงยาวประมาณ ๑ นิ้ว ในหนึ่งใบประกอบด้วยใบย่อย ๓ ใบ ใบย่อยมีรูปร่างเป็นรูปไข่ ใบอ่อนรับประทานเป็นผักได้และใช้ผสมในแกงบอน เป็นยาบำรุงธาตุเจริญอาหาร แก้โรคลำไส้ เนื่องจากมีสารพวกสารเมือก (mucilage), pectin และสารที่มีรสขม พิธีทางไสยศาสตร์ใช้ใบมะตูมทัดหูเพื่อเป็นศิริมงคล และเป็นไม้ชนิดหนึ่งในแปดชนิดที่เป็นไม้มงคล

ดอกมะตูมสีขาวหอม มะตูมมี ๓ พันธุ์ แบ่งตามลักษณะของผล แต่พันธุ์ที่นิยมบริโภคคือ มะตูมไข่ ผลมีรูปร่างคล้ายลูกมะขวิดเป็นรูปไข่ ขนาดประมาณ ๑๐-๑๔ ซม. เปลือกแข็ง ผลอ่อนฝานเป็นชิ้นบางๆ สดหรือแห้งชงน้ำรับประทานแก้ท้องเสีย ฝาดสมาน เจริญอาหาร เป็นยาธาตุและโรคลำไส้เรื้อรังในเด็ก โดยใช้ความแรง ๑ ใน๑๐ ดื่มครั้งละ ๒๐-๓๐ ซี.ซี. หรือชงน้ำดื่มแทนนํ้าชา ผลแก่ที่ยังไม่สุกฝานชิ้นหนาหน่อยเชื่อมเป็นของหวาน มีกลิ่นหอมชวนรับประทาน แก้บิด ผลแก่สุกรับประทานเป็นผลไม้ หรือขูดเปลือกให้เกลี้ยงทุบให้เปลือกแตกต้มทั้งลูกกับน้ำตาลแดง มีสรรพคุณเป็นยาระบายท้อง เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุหรือผู้ที่ท้องผูกเป็นประจำ ช่วยขับผายลม แก้ร้อนใน และพบว่าเพคติน ในผลมะตูมมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อโรคในลำไส้ได้ ยางที่หุ้มรอบเมล็ดมีความเหนียวเป็นกาวได้

จะเห็นว่ามะตูมมีคุณประโยชน์ทั้งอาหารและเป็นยาหลายประการ ดังที่กล่าวมาแล้ว คงไม่เสียหายที่ท่านจะปลูกต้นมะตูม (มะปิน) ไว้บริเวณสวนหรือบ้านของท่าน และสามารถส่งเป็นสินค้าได้ดี

วิธีทำน้ำมะตูม

นำมะตูมแห้งต้มกับน้ำพอท่วม เมื่อเดือดแล้วกรองด้วยผ้าขาวบาง เอากากออกแล้ว นำน้ำมะตูม ๑ ส่วน ผสมน้ำตาลประมาณ ๑/๒ ส่วน ดื่มร้อนๆ แทนน้ำชา หรือแช่ตู้เย็นไว้ดื่มแทนเครื่องดื่มได้อย่างประหยัด สามารถเก็บไว้ในตู้เย็นไว้ดื่มได้เป็นสัปดาห์ เป็นเครื่องดื่มที่รับแขกที่ทันสมัยต่อเศรษฐกิจในปัจจุบันและปลอดภัย แก้ร้อนใน และช่วยระบายท้อง

การเก็บมะตูมไว้ได้นานๆ โดยใช้มะตูมอ่อนหรือดิบฝานเป็นชิ้นบางๆ สดหรือแห้งก็ได้ คั่วหรือปิ้งไฟพอเกรียมเก็บไว้ให้ดีได้เป็นปี นำมาชงน้ำร้อนดื่มแทนน้ำชา แก้ท้องเสีย ฝาดสมาน เจริญอาหาร เป็นยาแก้โรคสำไส้เรื้อรังในเด็กได้ด้วย

วิธีทำน้ำมะตูมอีกวิธีหนึ่ง

นำผลมะตูมแก่สุกขูดเปลือกให้เกลี้ยง ทุบให้เปลือกแตกต้มทั้งลูกกับน้ำตาลแดงปรุงรสตามชอบ ดื่มเป็นเครื่องดื่มที่หอมหวานอร่อยชื่นใจ แก้ร้อนในช่วยระบายท้อง จะดื่มร้อน หรือเย็นแล้วแต่ชอบ

น้ำมะตูม เป็นเครื่องดื่มสมุนไพรเหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุ หรือผู้ที่ท้องผูกเป็นประจำ ช่วยขับผายลม แก้ร้อนใน สารเมือกในผลมะตูมมีฤทธิ์ฆ่าเชื้อโรคในสำไส้ได้

สรุปสรรพคุณ

ผลมะตูมมีสารเมือกมิวซิเลจ (mucilage), เพคติน ( pectin) และสารฝาดสมาน (tannin ) ซึ่งมีสรรพคุณฆ่าเชื้อโรคในสำไส้ เป็นยาระบายอ่อน ทำให้เจริญอาหาร แก้ร้อนใน กระหายน้ำ