ชื่อวิทยาศาสตร์ Carica papaya Linn.
ชื่ออื่นๆ ถ้วยลา (ยะลา) แตงต้น (สตูล) มะก้วยเทศ (เหนือ) มะเต๊ะ (ปัตตานี) ลอกอ(ใต้) สะกุยเส่ (แม่ฮ่องสอน) หมักหุ่ง (เลย นครพนม) หมากซางพอ (ฉาน)
ชื่ออังกฤษ Payaya, Pawpaw, Melon Tree.
ลักษณะ ไม้ต้นเนื้ออ่อนไม่มีแก่น อายุสั้น ไม่ชอบขึ้นในที่ลุ่ม ถ้านํ้าแช่ราก 1-2 วัน รากจะเน่าตาย รากแก้วสั้น รากแขนงเล็กและสั้นเช่นกันจึงไม่มีกำลังยึดดิน ทำให้มะละกอล้มง่าย ลักษณะต้นสูงชลูดสูง 3-5 เมตร มียางขาว ใบออกที่ปลายยอดเป็นกระจุก ต้นมะละกอลำต้นกลวงเปราะหักง่าย ใบเดี่ยวรูปฝ่ามือ เรียงสลับรอบต้น ก้านใบยาวกลวง ยาว 1/2-1 เมตร สีของก้านใบเขียวอ่อน อมเหลือง แผ่นใบมีขนาดใหญ่ ขอบใบหยักลึก ดอกสีนวลเป็นดอกเดี่ยวหรือออก 2-3 ดอก ในต้นเดียวกันมีทั้งดอกตัวผู้ ดอกตัวเมีย และทั้งสองเพศในดอกเดียวกัน มีมะละกอที่ชาวบ้านเรียกมะละกอนมยาน ดอกของมะละกอชนิดนี้จะมีก้านช่อดอกยาวห้อยลง และจะเป็นดอกตัวผู้ทั้งหมด ผลขนาดใหญ่สีเขียว จะออกที่ปลายยอดใต้ใบรอบๆ ลำต้น ผลดิบเนื้อในสีขาว เมล็ดสีขาว แต่ถ้าสุก สีผลจะเปลี่ยนเป็นสีส้ม สีเหลืองอมแดงหรือสีเขียวคลํ้า เนื้อในจะเปลี่ยนจากสีขาวเป็นสีส้ม สีเหลือง หรือสีแดงส้ม เมล็ดดำ บางพันธุ์เนื้อในหวานจัด เมล็ดมากบ้างน้อยบ้าง ขนาดของผลบางพันธุ์ทั้งยาวและใหญ่ ความยาวของผลบางชนิดยาว 1-2 ฟุต บางชนิดค่อนข้างกลม นํ้าหนักผลหนัก 1-8 กิโลกรัม
สารสำคัญ ยางจากใบหรือผล มีนํ้าย่อยปาปะอิน (papain) หรือเรียกปาปะโยทิน (papayotin) และ chymopapain ใบมีไกลโคไซด์ชื่อ carposide และอัลคาลอยด์ capaine ผลมีสารพวก pectin ผลสุกมีสาร carotenoids ที่พบในมะละกอมี krytoxanthin, violaxanthin, zeaxanthin ในเมล็ดมีสาร benzyl isothiocyanate(2)
ประโยชน์ทางยา Papain และ chymopapain เป็น proteolytic enzymes ย่อยสารโปรตีน ใช้เตรียมเป็นยาแผนปัจจุบัน เป็นยาช่วยย่อย ชื่อ caroid และ papase ผลิตเป็นยาเม็ดลดอาการบวมอาการอักเสบจากการผ่าตัดหรือบาดแผล และใช้เตรียมนํ้ายาล้างเลนส์สัมผัสชนิดอ่อน (soft contact lens) นอกจากนั้น papain ยังใช้ผสมในเครื่องสำอางจะช่วยลบรอยฝ้า จุดด่างดำบนใบหน้า เหง้า ใช้ขับปัสสาวะ ผลสุก ระบายอ่อนๆ เมล็ดแก่จัดขับพยาธิ อัลคาลอยด์ capaine ที่พบในใบ มีฤทธิ์คล้าย digitalin มีฤทธิ์บำรุงหัวใจ
อื่นๆ แม่ครัวไทยใช้ยางจากผลมะละกอดิบหยดลงในหม้อต้มเนื้อ หรือเอาใบมะละกอสดห่อเนื้อ ช่วยทำให้เนื้อเปื่อยนุ่มเร็วขึ้น และยังนำมาใช้ในอุตสาหกรรมอาหารกระป๋องเพื่อทำให้เนื้อนุ่ม ในอุตสาหกรรมเบียร์ ทำให้เบียร์ใส ถึงแม้ว่าจะเก็บไว้นาน ผลดิบ ช่วยย่อย ผลสุก มีวิตามินสูง มีวิตามินเอ และบี เหล็กและแคลเซี่ยม จึงเป็นผลไม้ ที่มีคุณค่าทางอาหารสูง ราคาเยา ทั้งผลดิบผลสุกสามารถเตรียมเป็นอาหาร เก็บไว้ได้ มีวิธีถนอมอาหาร เช่น ผลดิบ และยอดอ่อนของต้น ทำตังฉ่าย และซีเซ็กฉ่าย ผลดิบหั่นเป็นเส้นยาวๆ กวน เติมนํ้าตาล มะนาว หรือใส่มะดัน ให้มีรสเปรี้ยว ผลสุกกวนเติมนํ้าตาล นอกจากนั้นผลสุกยังเป็นตัวปนปลอม ในการทำซ้อสมะเขือเทศ ซ้อสพริก ผลสุกเตรียมนํ้าผลไม้
ที่มา:ศาสตราจารย์พเยาว์ เหมือนวงษ์ญาติ
