ดาวดึง, หัวฟาน, หัวขวาน, ฟันมหา (อีสาน)

Climbing Lily. Turk’s cap. Superb Lily

Gloriosa superba Linn.

LILIACEAE

ลักษณะ

เป็นจำพวกหัว ต้นเป็นเถาปลายตั้ง ใบเดี่ยวรูปหอกปลายแหลมยาว บิดม้วนช่วยยึดเกาะ ดอกเดี่ยว กลีบเรียวยาว ขอบบิดเป็นคลื่น ปลายกลีบสีแดง โคนบานใหม่ๆ มีสีเหลือง เมื่อแก่มีสีส้ม ผลเมื่อแก่จะแตกออก เมล็ดสีส้ม หัวกลมเรียวมีหงอนเหมือนขวาน

นิเวศวิทยา

บางตำราว่า เป็นพืชของทวีปอาฟริกา ที่ได้นำมาปลูกในทวีปอาเชีย เขตร้อนทั่วไป แต่เข้าใจว่าน่าจะมีเกิดอยู่ในประเทศไทยแล้วส่วนหนึ่ง เพราะเคยพบตามป่าดิบเขา ที่ไม่น่าจะมีผู้นำไปปลูก ต้นจะแห้งเหี่ยวในหน้าแล้ง แล้วงอกใหม่ในต้นหน้าฝน หัวสะสมอาหารจะเจริญเติบโตตามอายุของต้น

การขยายพันธุ์

โดยเมล็ด หรือแยกเหง้า ขอบดินร่วนชุ่มชื้นพอดี งอกงามได้ดีในที่ๆ มีความชื้นสูง แต่ไม่แฉะ มีแดดพอรำไร

ส่วนที่ใช้ หัว,ราก

สรรพคุณ

หัว รสร้อนเมา แก้โรคเรื้อนคุดทะราด แก้โรคปวดข้อ (gout) แก้กามโรค แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย ขับผายลม มีสารที่ใช้รักษาโรคมะเร็งได้

หัวสด ตำพอกหรือทาแก้ปวดข้อ แก้พิษแมลงสัตว์กัดต่อย ตำผสมทำยาประคบแก้ปวดข้อ (gout) แก้ปวดเมื่อยตามกล้ามเนื้อ แก้ข้ออักเสบฟกบวม

หัวแห้ง ปรุงเป็นยารักษาโรคเรื้อน มะเร็ง คุดทะราด แก้ปวดข้อ แก้กามโรค ขับผายลม จะต้องใช้ในปริมาณน้อย ถ้าเกินขนาดจะเกิดพิษได้ถึงตายได้

ราก รสเมาร้อน แก้ลมจุกเสียด แก้เสมหะ แก้โรคผิวหนัง แก้ปวดข้อ ตำพอกหรือทา แก้โรคผิวหนัง เรื้อน มะเร็ง คุดทะราด แก้ปวดข้อ ต้มดื่มแก้ลมจุกเสียด แก้เสมหะ แก้ปวดข้อ แก้โรคผิวหนัง จะต้องใช้ปริมาณน้อยและเจือจางถ้าเข้มข้นเกินไปอาจเกิดพิษถึงตายได้ การใช้ยาด้วยตนเอง ควรใช้เป็นยาทาภายนอกเท่านั้น

หัว มี colchicne, superbine, gloriosine และอัลคาลอยด์อื่นๆ อีก สาร colchicne มีสรรพคุณในการรักษาโรคปวดข้อ (gout)ได้ดี เป็นสารที่มีพิษต่อเซลล์ โดยไปยับยั้งการแบ่งตัวของเซลล์ ซึ่งทำให้สามารถนำไปรักษาโรคมะเร็งได้ นอกจากนี้ ยังทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทาง chromosome ซึ่งนำไปใช้ในการผสมพันธุ์พืช เพื่อให้พืชก่อกลายพันธุ์ ได้พืชพันธุ์ใหม่