ขี้เหล็ก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia siamea Britt.

ชื่ออื่น ๆ  ขี้เหล็กแก่น ขี้เหล็กบ้าน ขี้เหล็กหลวง ผักจี้สี้ แมะขี้เหละพะโดะ (แม่ฮ่องสอน) ยะหา (ปัตตานี)

ชื่ออังกฤษ Cassod Tree, Thai Copper Pod, Siamese Cassia.

วงศ์    Caesalpiniaceae

ลักษณะต้น ไม้ยืนต้น สูง 8-12 เมตร ใบประกอบ ยาว 15-25 ซม. ใบย่อย 8-14 คู่ เรียงตัวตรงข้าม ใบรูปขอบขนาน ปลายใบเรียวแหลมหรือมน ช่อดอกแบบ panicle สีเหลืองเกิดที่ปลายยอด กลีบเลี้ยงติดกัน กลีบดอก 5 กลีบ เกสรตัวผู้ 7 อัน รังไข่ยาวโค้ง ฝักค่อนข้างตรงแบนยาว 15-30 ซม. ภายในมีเมล็ด 15-30 เมล็ด

ส่วนที่ใช้ เนื้อไม้ ดอก ใบอ่อน

สารสำคัญ anthraquinone, ใบอ่อนและดอกมีสาร chromone ชื่อ barakol

สรรพคุณ แก่น ใบและดอก ใช้เป็นยาแก้ท้องผูก และช่วยให้นอนหลับสบาย แก่นหนักประมาณ 50 กรัม (1 กอบ) ต้มเอานํ้ามาดื่มก่อนอาหารเช้าหรือก่อน นอน ช่วยระบายท้องและช่วยให้นอนหลับสบาย ใบอ่อนและดอกนำมาประกอบอาหาร ช่วยให้การระบายท้องดีขึ้น

การขยายพันธุ์และการปลูก

เพาะเมล็ด เมื่อต้นกล้าสูงประมาณ 1 ฟุต จึงขยายไปปลูกในหลุมที่เตรียมไว้ หมั่นรดนํ้าให้ชุ่มชื้น ขี้เหล็กชอบดินร่วนซุย มีระบบการระบายนํ้าที่ดี และชอบแดดจัด

คูน

ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia fistula Linn.

ชื่ออื่น ๆ ชัยพฤกษ์ ราชพฤกษ์ ลมแล้ง (เหนือ) ลักเคย (ปัตตานี)

ชื่ออังกฤษ Golden Shower, Indian Laburnum, Pudding-pine Tree

วงศ์ Caesalpiniaceae

ลักษณะต้น ไม้ยีนต้น สูง 5-12 เมตร ผลัดใบในฤดูแล้ง ใบประกอบเรียงตัวแบบสลับ ใบย่อยมี 10-30 คู่ รูปไข่ ปลายใบและโคนใบโค้งมน ช่อดอกแบบ raceme สีเหลือง ห้อยลงมา ดอกออกในเดือนมีนาคม- เมษายน ซึ่งเป็นช่วงที่ต้นผลัดใบ กลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ เกสรตัวผู้ 10 อัน รังไข่ยาว ฝักกลมแข็งยาว 30-50 ซม. เมื่อแก่จัดมีสีดำ ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดมีเนื้อสีดำหุ้ม

ส่วนที่ใช้ เนื้อในฝัก เปลือกราก และใบ

สารสำคัญ anthraquinone

สรรพคุณ เนื้อในฝักมีฤทธิ์เป็นยาระบาย ในอินเดียนอกจากจะใช้เนื้อในฝักแล้ว ยังใช้เปลือก ราก เป็นยาระบาย และใช้เป็นยาแก้ไข้

วิธีใช้ เนื้อในฝัก 1 ฝัก ขนาดเท่าก้อนหัวแม่มือ (4 กรัม) ต้มใส่เกลือเล็กน้อย ดื่มก่อนนอน หรือหลังรับประทานอาหารเช้า ถ้ารับประทานมากไปจะเกิดอาการคลื่นไส้ ท้องอืด และปวดท้อง

การขยายพันธุ์และการปลูก

เพาะเมล็ด เมื่อต้นกล้าโตและแข็งแรงแล้ว จึงย้ายไปปลูกในหลุมที่เตรียมไว้ คูนเป็นพืชที่มีความทนทานต่อสภาพแห้งแล้งได้ดี ชอบดินร่วนปนทราย หมั่นดูแล และฉีดยาป้องกันหนอนกินใบ

ชุมเห็ดเทศ

ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia a lata Linn.

ชื่ออื่น ๆ ขี้คาก ลับมืนหลวง หมากกะลิงเทศ (เหนือ) ชุมเห็ดใหญ่ (กลาง) ตะสีพอ

ชื่ออังกฤษ Ringworm Bush, Candelabra Bush, Seven-golden-candle stick

วงศ์ Caesalpiniaceae

ลักษณะต้น ไม้พุ่มแตกกิ่งก้านสูงประมาณ 1.5-3.0 เมตร ใบประกอบ ยาว 40-60 ซม. มีใบย่อย 16-28 ใบ ใบรูปขอบขนาน ช่อดอกแบบ raceme เกิดที่ส่วนยอด กลีบประดับสีเหลืองปนนํ้าตาล หุ้มกลีบเลี้ยง กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ เกสรตัวผ้ 9-10 อัน รังไข่มี 1อัน ฝักแบนหนามีปีกตามยาว ฝักยาว 10-15 ซม. กว้าง 1.5 ซม. เมล็ดรูปสามเหลี่ยม มี 50-60 เมล็ด

ส่วนที่ใช้ ใบสดหรือแห้ง ดอกสด

สารสำคัญ Anthraquinone และ แทนนิน

สรรพคุณ เป็นยาระบายที่ดีเพราะมีตัวที่ช่วยระบาย คือ สารanthraquinone และยังมียาฝาดสมานคือ แทนนิน ใช้แก้กลากและ โรคผิวหนังบางชนิด

วิธีใช้

1. ยาระบาย ใบสดหรือแห้ง 12 ใบ ต้มเอานํ้าดื่ม

2. รักษากลากและโรคผิวหนัง โดยใช้นํ้าคั้นจากใบสด ใช้ทาถูบริเวณที่เป็น ก่อนทาขูดแผลบริเวณที่เป็นแล้วจึงค่อยทาถู เพื่อนํ้ายาจะได้ซึมเข้าไปได้เร็ว การขยายพันธุ์และการปลูก

เพาะเมล็ด ชุมเห็ดเทศ ชอบดินร่วนซุย มีอินทรีย์วัตถุสูง สามารถอุ้มความชี้นได้ดี ชอบแดดจัด เป็นพืชที่มีความทนทานต่อโรคและแมลงได้ดี

มะขามแขก

ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia augustifolia Vahl

ชื่ออื่น ๆ –

ชื่ออังกฤษ Indian Senna, Tinnevelly Senna

วงศ์ Caesalpiniaceae

ลักษณะต้น ไม้พุ่มขนาดเล็ก สูง 1-1.5 เมตร ใบประกอบเรียงตัวแบบสลับ ใบย่อยมี 7-8 คู่ เรียงตัวแบบขนนก รูปรีแกมหอก ปลายใบแหลม ช่อดอกแบบ raceme ออกที่บริเวณยอด สีเหลือง ดอกย่อย มีกลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ เกสรตัวเมีย 1 อัน ฝักแบนเป็นรูปขอบขนานโค้งเล็กน้อยคล้ายรูปไต ยาว 4-5 ซม. เมล็ดมี 4-8 เมล็ด

ส่วนที่ใช้ ใบและฝัก

สารสำคัญ Anthraquinone, Sennosides A, B, C และ D

สรรพคุณ เป็นยาถ่าย อาจจะเกิดอาการไซ้ท้องบ้าง แก้โดยรับประทานสมุนไพรที่ขับลมควบไปด้วย (เช่น ขิง กระวาน)

วิธีใช้ ใบแห้ง 1-2 กำมือ (3-10 กรัม) หรือฝัก 4-5 ฝัก ต้มนํ้าดื่ม

การขยายพันธุ์และการปลูก