ธรรมชาติบำบัด (รศ.ดร.ไมตรี  สุทธจิตต์/รศ.ศิริวรรณ  สุทธิจิตต์)

เมล็ดข้าว ประกอบด้วยส่วนต่าง ๆ สารอาหารสำคัญข้าวกล้อง

1.  โปรตีน ข้าวแต่ละจานให้โปรตีนสูงเพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย แม้จะเป็นโปรตีนที่พร่องกรดอะมิโนจำเป็น Lys.และThr.เล็กน้อย แต่เมื่อบริโภคร่วมกับอาหารอื่น ๆ ก็จะได้โปรตีนที่สมบูรณ์

2.  คาร์โบไฮเดรต ข้าวเป็นแหล่งสำคัญของคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อน เป็นโปลีเมอร์ของน้ำตาล

3.  ไขมัน ส่วนมากเป็นกรดไขมันไม่อิ่มตัว

4.  ไวตามิน ข้าวเป็นแหล่งสำคัญของไวตามิน B ซึ่งช่วยการย่อยสลาย นำสารอาหารจากข้าวไปใช้ และมีไวตามิน E สูง

5.  เกลือแร่ ข้าวมีแร่ธาตุสำคัญหลายชนิดในปริมาณสูง เช่น แคลเซียม เหล็ก แมกนีเซียม และไอโอดีน (ประมาณ 7 ไมโครกรัม%) เมื่อเทียบคุณค่าของข้าวกล้องกับข้าวขาว พบว่า ข้าวกล้องมีโปรตีนสูงกว่า ไวตามิน เกลือแร่หลายชนิดสูงกว่า เช่น ไวตามิน B1 สูงกว่า 4 เท่า ไอโอดีน แคลเซียม แมกนีเซียมและเหล็ก สูงกว่า 2 เท่า นอกจากนี้ข้าวยังมีสารสำคัญอื่น ๆ เช่น phytosterol

ข้าวกล้อง เป็นอาหารที่มีคุณค่ายิ่งในด้านโภชนาการ ข้าวให้สารอาหารที่สมบูรณ์ต่อชีวิตมากที่สุดในบรรดาอาหารทั้งหมดของมนุษย์ ชาวจีนถือว่า ข้าวเป็นอาหารชนิดเดียวที่มีคุณสมบัติหยินและหยาง อย่างได้สัดส่วนสมบูรณ์ที่สุด

แพทย์แผนไทย ได้นำข้าวมาใช้ทางยาหลายประการ เช่น รวงข้าว ใช้รวงข้าวที่กำลังออกเป็นน้ำนม บีบคั้นเอาแต่น้ำ นำมากวนเจือน้ำตาลเล็กน้อย ใช้เป็นยาบำรุงกำลังคนไข้ที่มีอาการหนัก

ข้าวเปลือก(paddy)

ข้าวเปลือกใหม่ ๆ มีละอองสีขาวปน ต้มน้ำดื่มแก้กษัย

ข้าวเม่า

คือเมล็ดข้าวที่ยังไม่แก่จัดนำมาคั่วและตำให้แบน มีสรรพคุณบำรุงกำลังเจริญธาตุ

ข้าวตอก

คือข้าวเปลือกคั่วจนเมล็ดพอง เปลือกแตกหลุด รับประทานบำรุงกำลังเจริญธาตุ

ข้าวงอก

ข้าวเปลือกที่แช่น้ำจนงอกรากอ่อนให้พลังงานดิบ เช่น amylase สูง ใช้เป็นยาช่วยย่อย มีรสหวานเย็น ต้มหรือชงน้ำร้อนดื่มแก้ไข้ บำรุงกำลัง

ข้าวกระยาคู

คือข้าวซึ่งนำมาปรุงกับอาหารอื่น ๆ เพื่อเพิ่มคุณค่าอาหาร เช่น ในสมัยพุทธกาลครั้งหนึ่งพระพุทธเจ้าทรงประชวรโรคลมในท้อง พระอานนท์จึงได้ถวายข้าวยาคูชนิดเหลว ซึ่งปรุงจากข้าวกล้อง ถั่วเขียว และงา ช่วยกำจัดความหิว บรรเทาความกระหาย ทำให้ลมเดินคล่อง ล้างลำไส้และย่อยอาหารใหม่ที่เหลืออยู่ แพทย์แผนไทยใช้เมล็ดข้าวอ่อนที่เรียกว่า “ข้าวน้ำนม” ตำคั้นเอาน้ำผสมกับน้ำนมวัว น้ำตาลและเตยหอม รับประทานเป็นยาบำรุงกำลัง แก้ไข้ อ่อนเพลียในคนฟื้นไข้ใหม่ ๆ

ข้าวใหม่

คือข้าวที่เพิ่งเก็บเกี่ยวและสีออกใหม่ ๆ นำมาหุงกินทำให้เจริญกำลัง

ข้าวสาร

มีรสมันเย็น แก้พิษร้อนในกระหายน้ำ ทำให้ชุ่มชื่นใจ และใช้ตำผสมกับสุรา ทาแก้ลมพิษ ผื่นคันได้ดี

ข้าวกล้อง

เป็นข้าวที่สีหรือตำ แต่พอเปลือกนอก (แกลบ) หลุดแต่คงมีเยื่อหุ้มเมล็ดข้าว(รำ)และจมูกข้าวอยู่มีคุณค่าทางโภชนาการสูงสามารถบำรุงกำลัง เลือดเนื้อ ป้องกันโรคเหน็บชา

ข้าวสารดำ

ข้าวสารสีดำ นำมาแช่กับน้ำฝนกลางหาว (รองน้ำฝนกลางแจ้งไม่ผ่านหลังคา) หยอดตาแก้โรคตาแดง ตาฝ้าฟาง

ข้าวสารข้างครก

คือข้าวสารตำซ้อมมือตกอยู่ข้างครก นำมาบดใส่เกลือเล็กน้อย บีบน้ำมะนาวเป็นกระสาย กวาดลิ้นแก้ซางเด็ก

ข้าวแป้ง(แป้งข้าว)

คือข้าวสารที่ตำละเอียดรับประทานแก้เสมหะ เจริญธาตุ ใช้ภายนอกโดยผสมกับน้ำพอเหนียว ปิดพอก แก้ลมเพลมพัด (อาการบวมตามร่างกายเปลี่ยนเลื่อนที่ได้) แก้ลมพิษ ร้อนอักเสบ ฟกบวมทั่วไป บรรเทาอาการอักเสบใน “ไฟลามทุ่ง” (erysipelas) และผิวหนังที่น้ำร้อนลวก

ข้าวสารคั่ว

คือข้าวสารคั่วไฟพอไหม้เกรียม แช่น้ำ นำน้ำมาดื่มบำรุงกำลังแก้กระหายน้ำ และใช้ทำกระสายยา นำข้าวสารที่คั่วร้อน ๆ ห่อผ้าทำลูกประคบ ใช้ประคบคนเป็นลม มือเย็นเท้าเย็น ประคบคนที่ตกน้ำ ตัวเย็น

น้ำซาวข้าว

เป็นน้ำล้างข้าวครั้งที่ 2 ก่อนนำไปหุง มีไวตามิน B และแร่ธาตุสูง มีรสเย็นถอนพิษสำแดง แก้พิษร้อนใน ดับพิษอักเสบ ฟกบวม และใช้ทำน้ำกระสายยา ปัจจุบันนิยมใช้น้ำซาวข้าวล้างผัก ช่วยลดพิษสารฆ่าแมลงที่ตกค้าง

น้ำข้าว

ได้จากการหุงข้าวเช็ดน้ำ รองน้ำเอาไว้ ในเภสัชตำรับของอินเดีย ทำให้เยื่อภายในอ่อนนุ่ม เป็นยาเย็นและแก้อาการอักเสบ แก้อาการขัดเบา บางครั้งผสมน้ำมะนาว น้ำตาลลงไปด้วยเพื่อปรุงรส นอกจากนี้ยังใช้สวนทวารหนักเพื่อหล่อลื่นลำไส้ในรายที่ท้องผูก

ข้าวเคี้ยว

คือข้าวหุงสุกที่ผู้เลี้ยงเคี้ยวข้าวสุกให้แหลก ใช้ป้อนเลี้ยงเด็กอ่อนที่แม่ตายช่วยบำรุงกำลัง

ข้าวตากคั่ว

ข้าวหุงสุกแล้วตากแห้ง นำมาคั่ว ปรุงยาแก้โลหิต ขับระดู

ข้าวติดหน้าตะโพน

คือ ข้าวสุกผสมขี้เถ้า ปั้นติดหน้าตะโพน(เครื่องพิณพาทย์) นำมาต้มดื่มแก้โรคบิด แก้ตกเลือด

ข้าวตัง

คือข้าวที่เกรียม เหลืองติดก้นหม้อ ใช้แก้หิว กระหายน้ำ บำรุงกำลังปัจจุบันนิยมนำมาทอดกินกับเมี่ยงลาว

ข้าวไหม้

คือข้าวสารหุงสุกไหม้ติดก้นหม้อ นำมาใช้เป็นยาแก้ไข้ แก้พิษบาดแผล ใช้ผสมยาตำพอกฝี ดูดหนองฝี

ข้าวบูด

คือข้าวสุกบูด เคล้ากับน้ำจนเหนียวบรรเทาอาการปวดฝี

ซังข้าว

คือต้นข้าวที่เก็บเกี่ยวเอาเมล็ดข้าวไปแล้วนำมาใช้เป็นยาขับระดู

รากข้าว

ใช้รากของต้นข้าว ขณะที่ต้นข้าว(ต้นกล้าข้าว)สูง 10 นิ้ว นำมาประกอบยาแก้ซางตานขโมยเด็ก

ตำราจีนจัดข้าวเจ้าเป็นยารสหวาน ฤทธิ์ปานกลาง มีสรรพคุณช่วยย่อยอาหาร บำรุงกำลัง บำรุงม้าม กระเพาะ ลำไส้ ทำให้เลือดดี กระหายน้ำ ท้องร่วง น้ำข้าว แก้ปวดท้อง กระหายน้ำ ขับปัสสาวะ อาเจียนเป็นเลือด เลือดกำเดาออกง่าย ตาแดง ส่วนข้าวดิบ ช่วยถ่ายพยาธิ

ข้าวต้ม

เป็นอาหารที่ช่วยรักษาธาตุ ช่วยให้ได้พลังงานเพียงพอ และกระเพาะแข็งแรง นิยมใช้ข้าวเจ้า เพราะย่อยง่าย และต้มให้พอดีได้ง่าย การต้มจะใช้ไฟแรงต้มจนเดือดพล่าน แล้วจึงหรี่ไฟลงเคี่ยวต่อจนเม็ดข้าวเปื่อยน้ำข้าวข้น

ข้าวแป้ง

ข้าวพอกรักษาแผลพุพอง เน่าเปื่อย หรือเป็นโรคผิวหนัง

ครีมข้าวพิเศษ

แก้อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ปวดศีรษะ ปอดบวม เยื่อบุลูกตาอักเสบ กระเพาะปัสสาวะอักเสบ

โจ๊กข้าว

ปรุงรสด้วยเกลือทะเลเล็กน้อย ใช้แก้อาการเบื่ออาหาร แก้ไข้ โรคหัด

ข้าวตัง

รสหวานปานกลาง อุ่นนิดหน่อย ช่วยย่อยอาหาร ช่วยกระตุ้นน้ำย่อย เหมาะสำหรับผู้ที่มีระบบการย่อยอาหารไม่ดี เป็นโรคกระเพาะลำไส้อักเสบเรื้อรัง