สมุนไพรแก้ท้องผูก และขับลม
ชื่อพื้นเมืองอื่นๆ มังลัก กอมก้อขาว
ชื่ออังกฤษ Hairy Basil
ชื่อวิทยาศาสตร์ Ocimum basilicum Linn- f. var. citrdtum Back.
วงศ์ Labiatae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
แมงลักเป็นพืชล้มลุก แตกกิ่งก้านสาขา ใบเป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้าม รูปไข่ ขอบใบเรียบหรือหยักมนๆ ใบและต้นมีกลิ่นหอมเฉพาะตัว ดอกออกเป็นช่อที่ยอด อาจเป็นช่อเดี่ยวๆ หรือแตกสาขา ดอกย่อยมีขนาดเล็กสีขาว ผลเป็นผลชนิดแห้งประกอบด้วยผลขนาดเล็กๆ 4 ผล อยู่รวมกัน
การปลูก
แมงลักชอบขึ้นในที่ราบโล่งแจ้ง ปลูกง่ายในดินทุกชนิด ใช้เมล็ดโรยบนดินหรือในแปลงที่จะปลูก ควรปลูกต้นฤดูฝน
ส่วนที่ใช้เป็นยา ผลแก่แห้ง (ซึ่งมักเรียกกันว่าเมล็ด), ใบ
ช่วงเวลาที่เก็บเป็นยา ผลเก็บเมื่อแก่เต็มที่ ใบเก็บใบที่ไม่แก่และไม่อ่อนเกินไป
สารสำคัญ
-เปลือกผลแมงลักมีสารเมือก (mucilage) ซึ่งสามารถพองตัวในนํ้าได้ถึง 45 เท่า และไม่ถูกย่อยในระบบทางเดินอาหาร
-ในใบมีนํ้ามันหอมระเทย ซึ่งประกอบด้วยสารเคมีหลายชนิด เช่น การบูร, ซิทราล บอร์นีออล (bomeol), แคมฟีน (camphene), ยูจีนอล (eugenol) เป็นต้น
ประโยชน์ในการรักษา
1. ใช้เป็นยาระบาย แก้ท้องผูก
เมล็ดแมงลักใช้เป็นระบายที่ดีมาก ช่วยเพิ่มกากอาหาร ทำให้ถ่ายอุจจาระได้มาก เมือกจะช่วยหล่อลื่นและช่วยทำใท้อุจจาระอ่อนตัวกว่าปกติ ปัจจุบันมีผู้นำผงเมล็ดแมงลักมาทำยาระบายแทนเมล็ดซิลเลียม (Psyllium seed) ซึ่งเป็นพืชต่างประเทศ
วิธีใช้ ใช้เมล็ดครึ่ง-หนึ่งช้อนชา แช่น้ำ 1 แก้ว ทิ้งไว้ให้พองเต็มที่ รับประทานก่อนนอน
2. ช่วยขับลม ลดอาการจุกเสีอด แน่นท้อง แก้ท้องอืด
ใบแมงลักมีนํ้ามันหอมระเหยซึ่งมีฤทธิ์ขับลม มักใช้ในรูปผัก สดหรือใช้ปรุงเป็นอาหาร เช่น แกงเลียง ขนมจีนนํ้ายา เป็นต้น
3. ใช้รักษากลากนํ้านมที่หน้าเด็ก
น้ำมันหอมระเหยจากแมงลักมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อรา และเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด จึงมักใช้ในโรคผิวหนัง แพทย์แผนโบราณนิยมใช้ใบแมงลักรักษากลากน้ำนมที่ใบหน้าเด็ก
วิธีใช้ ใช้ใบแมงลัก 10 ใบ นำมาตำผสมนํ้าเล็กน้อย คั้นนํ้าทาบริเวณที่เป็นกลากนํ้านมซึ่งมักจะเห็นเป็นผื่นแดง ใช้ทาวันละครั้งเป็นเวลา 1 สัปดาห์ ก็จะหาย
4. ใช้เป็นอาหารสำหรับผู้ต้องการลดความอ้วน
ในเมล็ดแมงลักมีสารเมือกซึ่งจะไม่ย่อย และไม่ถูกดูดซึม เข้าสู่ร่างกาย เมื่อรับประทานเข้าไปอย่างไรก็ถูกขับถ่ายออกมาอย่างนั้น จึงใช้รับประทานก่อนอาหาร หรือรับประทานในมื้อที่ต้องการจะงดอาหาร เพื่อไม่ให้กระเพาะว่าง และรู้สึกอิ่มไม่อยากรับประทานอาหารอื่น
วิธีใช้ ใช้เมล็ดแมงลัก 1-2 ช้อนชา ผสมนํ้า 1 แก้วใหญ่ รับประทานก่อนอาหารหรือแทนอาหารบางมื้อ
ข้อควรระวัง ต้องใช้นํ้ามากพอเพื่อให้เมล็ดแมงลักพองตัวได้เต็มที่ เพราะถ้าเมล็ดยังพองไม่เต็มที่ เมื่อรับประทานเข้าไปจะไปดูดนํ้าในกระเพาะและลำไส้ เพื่อพองตัวให้ได้เต็มที่จึงทำให้เกิดการแข็งและอุดตัน ซึ่งจะทำให้ท้องผูกมากยิ่งขึ้น