สมุนไพรที่ใช้ถ่ายพยาธิ

ฟักทอง

ชื่อวิทยาศาสตร์ Cucurbita moschata Decne.

ชื่ออื่น ๆ มะฟักแก้ว (เหนือ) ฟักเขียว หมักคี้ส่า หมักฮึ้อ (เลย)

ชื่ออังกฤษ Pumpkin, Cushaw, Winter Squash

วงศ์ Cucurbitaceae

ลักษณะต้น ไม้ล้มลุกเลื้อย ลำต้นกลมเป็นร่องยาว มีขน มีมือเกาะ ใบเดี่ยวเรียงตัวสลับกัน ขอบใบเว้ามีขน ดอกเดี่ยวเกิดที่ซอกใบสีเหลือง มีทั้งดอกตัวผู้และดอกตัวเมีย กลีบเลี้ยงติดกันเป็นรูประฆังมี 5 กลีบ กลีบดอกติดกันมี 5 กลีบ เกสรตัวผู้ 3 อัน รังไข่เป็นแบบฝังใน (inferior) ผลชนิด pepo ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก

ส่วนที่ใช้ เนื้อในเมล็ดสด

สารสำคัญ โปรตีน, edestin, pepo-resin, น้ำมัน

สรรพคุณ ถ่ายพยาธิตัวตืด

วิธีใช้ เมล็ด 40-70 กรัม (50-90 เมล็ด) บดให้ละเอียดผสมกับนํ้าตาล นม และนํ้าให้ได้ประมาณ 2 ถ้วยแก้ว รับประทาน 2-3 ครั้ง ทิ้งระยะห่าง 2 ชม. หลังจากให้ทานยาระบายเช่น นํ้ามันละหุ่งหรือละลายดีเกลือ 2 ช้อนโต๊ะ รับประทานขณะท้องว่าง ๆ

การขยายพนธุ์และการปลูก

ใช้เมล็ด ฟักทองชอบดินร่วนเบา นํ้าไม่ขัง

มะเกลือ

ชื่อวิทยาศาสตร์ Diospyros mollis Griff.

ชื่ออื่น ๆ ผีเผา (เหนือ) มักเกลือ (เขมร) มะเกีย

ชื่ออังกฤษ Ebony Tree

วงศ์ Ebenaceae

ลักษณะต้น ไม่ยืนต้นขนาดใหญ่ สูง 15 เมตร เปลือกและเนื้อไม้มีสีดำ ใบเดี่ยวเรียงตัวสลับ ใบเป็นรูปไข่ ปลายใบแหลม ดอกตัวผู้ และดอกตัวเมียอยู่คนละต้น ช่อดอกตัวผู้จะสั้นออกตามซอกใบ ดอกตัวเมียเป็นดอกเดี่ยว ผลรูปกลมเรียบ เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2 ซม.

ส่วนที่ใช้ ผลมะเกลือสด ที่ผิวผลไม่ชํ้าและไม่มีสีดำ

สารสำคัญ diospyrol เป็นสารที่ oxidise ง่าย กลายเป็นสารพิษ ทำให้ตาบอดได้

สรรพคุณ ใช้ถ่ายพยาธิปากขอ ตัวตืด และพยาธิเข็มหมุด

วิธีใช้ นับผลมะเกลือจำนวนเท่าอายุคนไข้ แต่ไม่เกิน 25 ผล ตำคั้นน้ำรับประทาน อาจจะใส่กะทิช่วยกลบรสเฝื่อน รับประทานขณะท้องว่าง

ข้อพึงระวัง

1. ห้ามใช้ในเด็กที่อายุต่ำกว่า 10 ปี หญิงมีครรภ์หรือหลังคลอดใหม่ และผู้ป่วยโรคอื่น ๆ

2. ผลที่นำมาใช้ต้องสด ผิวของผลไม่ดำ

3. ระวังอย่าใช้เกินขนาด

4. ถ้ารับประทานแล้วเกิดอาการผิดปกติ เช่น มีอาการตาพร่ามัว ให้รีบนำส่ง แพทย์โดยด่วน

มะหาด

ชื่อวิทยาศาสตร์ Artocarpus lakoocha Roxb

ชื่ออื่น ๆ กาแย ตาแป ตาแปง (นราธิวาส) มะหาด ใบใหญ่ หาด

ชื่ออังกฤษ Lok Hat

วงศ์ Moraceae

ลักษณะต้น ไม่ยืนต้นขนาดใหญ่ สูงได้ถึง 30 เมตร เปลือกต้นสีเทา ใบและยอดอ่อนมีขน ใบเดี่ยวเรียงตัวแบบสลับ ใบมีขนาดใหญ่ รูปขอบขนาน โคนใบมน ปลายใบแหลม ช่อดอกออกที่ซอกใบแบบ head ช่อดอกตัวผู้และตัวเมียแยกจากกัน แต่อยู่ในต้นเดียวกัน ผลเป็นผลรวม เส้นผ่าศูนย์กลาง 5-8 ซม. รูปร่างเกือบกลมมีขนนุ่ม สีเหลืองปนเขียว คล้ายลูกกระท้อน

ส่วนที่ใช้ แก่น นำมาสับเป็นชิ้นเล็ก ๆ ต้มเคี่ยวกับนํ้า ช้อนฟองที่ได้มาตากแดดให้แห้ง ๆ ลักษณะเป็นฝุ่นผงเบามีสีเหลืองปนเขียว ปั้นเป็นก้อน ๆ เรียกปวกหาด

สารเคมี 2,4, 3, 5, tetra hydroxystilbene

สรรพคุณ ถ่ายพยาธิตัวตืด และพยาธิไส้เดือน

วิธีใช้ ผงปวกหาด 3-5 กรัม (1-2 ช้อนชา) ละลายนํ้าดื่มก่อนรับประทานอาหารเช้า หลังจากนั้นอีก 2 ชม. ให้กินดีเกลือตาม 2 ช้อนโต๊ะ

ข้อควรระวัง ห้ามละลายผงปวกหาดกับนํ้าร้อน เพราะจะทำให้เกิดอาการไซ้ท้อง ปวดท้อง และอาเจียน

การขยายพันธุ์และการปลูก

เพาะเมล็ดและกิ่งตอน เป็นพืชที่ขึ้นได้ในทุกพื้นที่ มีควาทนทานดี

เล็บมือนาง

ชื่อวิทยาศาสตร์ Quisqua/is indica Linn.

ชื่ออื่น ๆ จะมั่ง, จ๊ามั่ง, มะจีมั่ง (เหนือ) ไท้หม่อง(แม่ฮ่องสอน) อะดอนิ่ง

ชื่ออังกฤษ Rangoon Creeper

วงศ์ Combretaceae

ลักษณะต้น ไม้พุ่มแกมเลื้อย ลำต้นและใบมีขน ใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกัน ใบรูปขอบขนาน ปลายใบแหลม ช่อดอกแบบ raceme เกิดที่ปลายกิ่ง มีสีแดงปนเขียว กลีบเลี้ยงมีสีเขียว 5 กลีบ กลีบดอกเป็นหลอดยาวติดกันปลายแยกเป็น 5 กลีบ เกสรตัวผู้ 5 อัน เกสรตัวเมียมี 1 อัน เห็นเป็นสันมี 5 สัน ผลแข็งเป็นสัน 5 สัน เมื่อแก่มีสีนํ้าตาลปนแดง

ส่วนที่ใช้ เมล็ด

สารสำคัญ อัลคาลอยด์ santonin

สรรพคุณ ถ่ายพยาธิไส้เดือน

วิธีใช้ สำหรับเด็กใช้ 2-3 เมล็ด ผู้ใหญ่ 5-7 เมล็ด ทุบพอแตกต้มเอานํ้าดื่มหรือนำไ ทอดกับไข่รับประทาน

การขยายพันธุ์และการปลูก

ปักชำ ตอน ชอบดินร่วนปนทราย ไม่ชอบดินที่มีนํ้าขัง ชอบแดดค่อนข้างจัด หาหลักปักให้เลื้อยหรือทำค้างให้ระวังหนอนกินใบและดอก

สะแกนา

ชื่อวิทยาศาสตร์ Combretum quadrangulare Kurz

ชื่ออื่นๆ แก ขอนแข้ จองแข้(แพร่) ซังแก(ปราจีน)

แพ่ง (เหนือ) สะแก

ชื่อองกฤษ –

วงศ์ Combretaceae

ลักษณะต้น ไม่ยืนต้นสูง 5-10 เมตร กิ่งอ่อนเป็นรูปสี่เหลี่ยม ใบเดี่ยว ออกตรงข้ามกัน รูปไข่ ปลายใบมนหรือแหลม โคนใบเรียว ช่อดอกแบบ raceme ออกตามซอกใบ ช่อดอกยาว 2-7 ซม. สีขาวปนเหลืองอ่อน ผลมี 4 ปีก เมื่อแห้งมีสีนํ้าตาลอ่อน ภายในมีเมล็ดเป็นรูปกระสวย