วิภาดา วังศิลาบัตร
กองกีฏและสัตววิทยา
กรมวิชาการเกษตร
เมื่อกล่าวถึงแมงมุม ทุกคนมักจะนึกถึงแมงมุมที่ชักใยอยู่ตามบ้านและนึกถึงโทษของมันที่ทำให้บ้านเรือนสกปรกมากกว่าที่จะนึกถึงประโยชน์ของมันที่ช่วยจับยุงกิน หรือบางคนจะไม่ทราบถึงประโยชน์ของมันเลย เช่นเดียวกับในนาข้าวมีแมงมุมที่มีประโยชน์คอยช่วยลดปริมาณแมลงศัตรูข้าว แต่ชาวนาส่วนใหญ่ไม่ทราบถึงประโยชน์หรือบทบาทของแมงมุมเหล่านั้น การใช้สารฆ่าแมลงในนาข้าวจึงไม่คำนึงถึงผลเสียหายหรือผลกระทบที่จะมีกับแมงมุมเหล่านี้
แมงมุมในนาข้าว
แมงมุมเป็นสัตว์ที่มี ๘ ขา แมงมุมในนาข้าวจับแมลงศัตรูข้าวบางชนิดเป็นอาหาร จะจับกินโดยตรงหรือใช้ใยดักจับ แมงมุมในนาข้าวมีถึง ๖๓ ชนิด แต่ที่สำคัญและช่วยลดปริมาณแมลงศัตรูข้าวมีดังนี้
๑. แมงมุมหมาป่า
แมงมุมชนิดนี้มีลำตัวอ้วนกลม มีสีเทา ขนาดลำตัวยาวประมาณ ๗-๘ มม. อาศัยอยู่ตามโคนต้นข้าวเป็นแมงมุมที่ว่องไว สามารถวิ่งบนผิวน้ำระหว่างกอข้าวเพื่อหาเหยื่อ จับเหยื่อกินโดยตรงโดยไม่ต้องอาศัยชักใยดักจับ
เหยื่อส่วนใหญ่จะเป็นพวกเพลี้ยกระโดและเพลี้ยจักจั่น ตัวเต็มวัยของหนอนกอข้าว แมงมุมชนิดนี้สามารถกินเหยื่อได้มาก ขนาดโตเต็มที่กินเพลี้ยกระโดดสีน้ำตาลเฉลี่ยวันละ ๒๐ ตัว หรือบางครั้งกินได้สูงสุดถึง ๓๕ ตัวต่อวัน และชอบกินตัวเต็มวัยของเพลี้ยมากกว่าตัวอ่อน
๒. แมงมุมเขี้ยวยาว
แมงมุมพวกนี้มีลำตัวเรียวยาว ยาวประมาณ ๐.๗-๑.๕ ซม. มีขายาวจะเกาะทาบไปตามผิวใบข้าวหรือขึงใยอยู่ระหว่างกอข้าวในแนวราบในส่วนบนหรือกลางระหว่างกอข้าว เป็นแมงมุมที่พบมากที่สุดในบรรดาแมงมุมในนาข้าว แมงมุมพวกนี้มี ๘ ชนิด ซึ่งแต่ละชนิดมีขนาดใกล้เคียงกันและความเป็นอยู่คล้ายกัน จับเหยื่อที่มาติดใยที่ขึงไว้หรือจับโดยตรง
เหยื่อส่วนใหญ่เป็นพวกเพลี้ยกระโดดและเพลี้ยจักจั่น พบว่าแมงมุมพวกนี้บางชนิดกินเพลี้ยจักจั่นสีเขียวได้สูงสุด ๓ ตัวต่อวัน แมงมุมพวกนี้พบมีปริมาณมากในบริเวณที่ไม่ใช่สารฆ่าแมลง
๓. แมงมุมหลังเงิน
เป็นแมงมุมที่มีขนาดใหญ่สุดในบรรดาแมงมุมที่พบในนาข้าว มีลำตัวอ้วนใหญ่ ตัวเมียมี ขนาด ๑.๑ ซม. ตัวผู้มีขนาดเล็กกว่ามีขนาดยาว ๓.๘ มม. หัวและอกมีสีเหลืองท้องสีเทาและสีเงิน สร้างในในแนวตั้งกับพื้นนาในบริเวณยอดข้าวระหว่างกอข้าว ใยมีขนาดกว้างประมาณ ๑ ฟุต เมื่อเหยื่อมาติดใยนี้ แมงมุมจะวิ่งมาจับและชักใยพันรอบตัวเหยื่อและดูดกินน้ำเลี้ยงจากเหยื่อ
เหยื่อของแมงมุมพวกนี้คือ ตั๊กแตนข้าว ผีเสื้อหนอนกอข้าวและผีเสื้อหนอนห่อใบข้าว
๔. แมงมุมตาหกเหลี่ยม
เป็นแมงมุมที่มีตัวขนาดโตปานกลาง ขนาดยาว ๗-๘ มม. กระโดดและวิ่งได้รวดเร็ว มีหัวและอกสีเหลือง ท้องมีสีเขียวอมเทาสลับน้ำเงิน แมงมุมนี้มีสายตาดีมาก สามารถตะครุบจับเหยื่อได้รวดเร็ว สามารถกินเพลี้ยจักจั่นสูงสุดได้ ๓ ตัวต่อวัน นอกจากนี้ยังสามารถจับตัวเต็มวัยหนอนกอข้าวและหนอนห่อใบข้าวกินได้
ใช้สารฆ่าแมลงให้พอเหมาะ เพื่ออนุรักษ์แมงมุม
แมงมุมต่าง ๆ ในนาข้าวมีบทบาทในการช่วยลดปริมาณแมลงศัตรูข้าวให้ลดน้อยลง การใช้สารฆ่าแมลงบ่อยครั้งหรือการใช้แบบฉีดพ่นเพื่อป้องกันศัตรูพืช จะทำให้แมงมุมเหล่านี้มีปริมาณลดน้อยลง ๆ ทุกฤดู ดังนั้นการใช้สารฆ่าแมลงจึงควรใช้ในช่วงที่จำเป็นคือมีปริมาณแมลงศัตรูข้าวมากถึงระดับที่จะก่อให้เกิดความเสียหายต่อผลผลิตข้าว
