ส่้านใหญ่

(Saan Yai)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Dillenia obovata (Bl.) Hoogl.
ชื่อวงศ์ DILLEMIACEAE
ชื่ออื่น ซะวิง ส้าน ส้านแข็ง ส้านต้อง
ถิ่นกำเนิด เอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ลักษณะทั่วไป ไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 10-20 ม. ขนาดทรงพุ่ม 3-5 ม. ผลัดใบระยะสั้น ทรงพุ่มค่อนข้างแคบ ลำต้น คดงอ โคนต้นมีพูพอน เปลือกด้านสีเทาอมเหลืองหรือแดงอ่อน ค่อนข้างเรียบ


ใบ ใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ รูปไข่กลับ กว้าง 8-20 ซม. ยาว 22-40 ซม. ปลายใบมนมีติ่งสั้น โคนใบสอบ ขอบใบจักฟันเลื่อยถี่ แผ่นใบหนา และเหนียวคล้ายแผ่นหนัง ย่นเป็นลอน สีเขียวเข้ม ผิวใบมีขนทั้งสองด้าน ยกเว้นเส้นกลางใบ ก้านใบยาว 2-5 ซม.
ดอก สีเหลืองสด ออกเป็นดอกเดี่ยวรวมกันเป็นกระจุก 1-3 ดอก ที่กิ่งแก่และปลายกิ่ง กลีบเลี้ยง 5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม กลีบเลี้ยงติดทน กลีบดอก 5 กลีบ รูปไข่กลับ มีลักษณะเป็นกระพุ้งโค้ง ดอกบานตอนเช้าตรู่ และหลุดร่วงง่าย เกสรตัวผู้จำนวนมากเรียง 2 ชั้น ชั้นนอกสีเหลีองเข้มกว่า ชั้นในเส้นผ่านศูนย์กลางดอก 14-16 ซม. ออกดอกเดือนก.พ.-มี.ค.


ผล ผลสดแบบมีเนื้อหลายเมล็ด ทรงกลมอวบน้ำ กลีบเลี้ยงขยายตัว ปกคลุมผล เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-7 ซม. เมื่อสุกสีเหลืองอมส้ม มีรสหวาน อมเปรี้ยว เมล็ดมีเนื้อเยื่อกระรุ่งกระริ่งห่อหุ้ม เมล็ดแบนรี สีน้ำตาลเป็นมัน จำนวนมาก ติดผลเดือน เม.ย.-พ.ค. ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด
นิเวศวิทยา พบตามป่าเบญจพรรณแล้งและพื้นที่ทั่วไป
การใช้ประโยชน์ เนื้อไม้ใช้ก่อสร้าง ทางอาหาร ผลสุก รับประทานได้ โดยแกะส่วนกลีบรองชั้นในที่มีลักษณะอวบน้ำจิ้มกับเกลือ รสหวาน อมเปรี้ยวเล็กน้อย กลิ่นหอม ส่วนกลีบรองชั้นนอกจะมีรสฝาด
การใช้ประโยชน์ด้านสมุนไพร เปลือกต้น ต้มน้ำดื่มแก้ท้องเสีย เคี้ยวช่วยให้เหงือกและฟันกระชับแน่น
ที่มา:วัลลิ์รุกขบุปผชาติ ตามรอยพระบาทบรมราชกุมารี โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชฯ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลศรีวิชัย