ชื่อวิทยาสาสตร์ Terminalia chebula Retz. var. chebula
ชื่ออื่นๆ สมออัพยา (กลาง) หมากแน่ะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน)มานะ (พายัพ) ม่าแน่ (กะเหรี่ยง-เชียงใหม่)
ชื่ออังกฤษ Myrobalan Wood, Chebulic Myrobalans.
ลักษณะ ไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ สูง 20-30 เมตร เปลือกต้นขรุขระ เส้นผ่าศูนย์กลางของลำต้นประมาณ 60-100 ซ.ม.กิ่งและใบอ่อนมีขนสีสนิม ใบเดี่ยว เรียงสลับกัน รูปไข่ ปลายใบแหลม ใบกว้าง 6-10 ซ.ม. ยาว 5-15 ซ.ม. ก้านใบยาว ดอกช่อขนาดใหญ่ ดอกย่อยสีนวลขนาดเล็กมีกลิ่นหอม ผลรูปไข่ สีเขียวอมเหลืองบางทีมีสีแดงปน ยาวประมาณ 2 ซ.ม. ภายในมีเมล็ดแข็งๆ 1 เมล็ด
ส่วนที่ใช้ ผลอ่อน ผลแก่
สารสำคัญ ผลแก่มีกรด chebulinic, tannic, chebulic, gallic ประมาณ 20-40% ในผลอ่อน จะมีสารพวก anthraquinone, sennoside A., ß-sistosterol.
ประโยชน์ทางยา ผลอ่อนมีฤทธิ์เป็นยาระบาย ใช้เนื้อในผลอ่อน 30 กรัม ประมาณ 5-7 ผล ต้มกับนํ้า 1 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือเล็กน้อย เคี่ยวให้เหลือครึ่งแก้ว รับประทานครั้งเดียว จะถ่ายหลังจากรับประทานยา 1-2 ชั่วโมง ผลแก่มีฤทธิ์เป็นยาฝาดสมาน แก้อาการท้องเดิน และใช้ทำเป็นยาอมกลั้วคอแก้คอเจ็บ
อื่นๆ ผลแก่ใช้จิ้มนํ้าพริก ทำนํ้าสมอดื่ม ใช้เชื่อม ฯลฯ

ที่มา: ศาสตราจารย์พเยาว์  เหมือนวงษ์ญาติ