กระเจี๊ยบแดง
ชื่อวิทยาศาสตร์ Hibiscus sabdariffa Linn.
ชื่ออื่น ๆ กระเจี๊ยบ กระเจี๊ยบเปรี้ยว ผักเก็งเค็ง ส้มเก็งเค็ง (เหนือ) ส้มปู
ชื่ออังกฤษ Roselle, Jamaican Sorrel
วงศ์ Malvaceae
ลักษณะต้น ไม้ล้มลุกสูง 1-2 เมตร ลำต้นตั้งตรง แตกกิ่งก้านสาขา ใบเดี่ยวเรียงตัวแบบสลับ รูปไข่ค่อนข้างกลมเว้า ขอบใบหยักเป็นรูปฟัน ดอกเดี่ยวออกที่ซอกใบ กลีบเลี้ยงแผ่ขยายหุ้มเมล็ดมีสีม่วงแดง 5 กลีบ ลักษณะอวบน้ำ กลีบดอกสีขาวอมชมพู เมล็ดมีสีเขียวปนเทา
ส่วนที่ใช้ กลีบเลี้ยง
สารเคมี แอนโทไซยานิน, gossypetin, quercetin
hibiscetin กรด tartaric วิตามินซี
สรรพคุณ ขับปัสสาวะ ยาแก้ขัดเบา เพิ่มวิตามินซี แก้กระหายนํ้าทำให้ร่างกายกระปรี้กระเปร่า
วิธีใช้ กลีบดอกสีแดงสดหรือแห้ง 10-20 ดอก ต้มนํ้าดื่ม หรือนำกลีบดอกแห้งบดเป็นผงรับประทานครั้งละ 1 ช้อนชา ชงนํ้าเดือด 1 ถ้วย ดื่มวันละ 3 ครั้ง
การขยายพันธุ์และการปลูก
เพาะเมล็ดหรือใช้กิ่งปักชำ ชอบดินร่วนซุย มีอินทรีย์วัตถุมากอุ้มนํ้าได้ดี
ขลู่
ชื่อวิทยาศาสตร์ Pluchea indica Less.
ชื่ออื่น ๆ ขลู หนาดงั่ว หนาดงิ้ว หนาดงัว หนาดวัว
ชื่ออังกฤษ Indian Marsh Fleabane
วงศ์ Compositae
ลักษณะต้น ไม้พุ่มสูง 0.5-2 เมตร ลำต้นมีขนปกคลุม ใบเดี่ยวเรียงตัวแบบสลับ ใบเป็นรูปไข่ หรือรูปหอก ขอบใบหยักเป็นซี่ฟัน ช่อดอกแบบ head มีทั้งดอกสมบูรณ์เพศ และดอกตัวเมีย กลีบเลี้ยงเป็นขนเล็ก ๆ กลีบดอกติดกันปลายแยกเป็น 5 แฉก ผลแบบ achene ค่อนข้างกลมผิวเรียบ
ส่วนที่ใช้ ทั้งต้น
สารเคมี ester ของ caffeic, กรด isochlorogenic
สรรพคุณ แก้อาการขัดเบา
วิธีใช้ ทั้งต้นแห้งหรือสด 1 กำมือ (สดหนัก 40-50 กรัม แห้ง 15-20 กรัม) ต้มกับนํ้ารับประทานก่อนอาหารวันละ 3 ครั้ง ครั้งละ 1 ถ้วยชา
การขยายพันธุ์และการปลูก
เมล็ดหรือกิ่งปักชำ ขลู่ปลูกง่ายและมีความทนทาน ไม่ต้องการดูแลรักษามาก ชอบแดดจัด
ชุมเห็ดไทย
ชื่อวิทยาศาสตร์ Cassia tora Linn.
ชื่ออื่น ๆ กิเกีย หน่อปะหน่าเหน่อ (แม่ฮ่องสอน)
ชุมเห็ดควาย ชุมเห็ดนา ชุมเห็ดเล็ก พรมดาน (สุโขทัย) ลับมืนน้อย (เหนือ) หญ้าลึกลืน (ปราจีน)
ชื่ออังกฤษ Foetid Cassia
วงศ์ Caesalpiniaceae
ลักษณะต้น ไม้ล้มลุกแตกทรงพุ่ม สูง 0.5-1.5 เมตร ใบประกอบแบบขนนกมี 3 คู่ รูปไข่ กลีบช่อดอกออกเป็นกระจุก 2-4 ดอก เกิดที่ปลายกิ่ง กลีบเลี้ยง 5 กลีบ สีเขียวแกมเหลือง กลีบดอก 5 กลีบ สีเหลือง เกสรตัวผู้ 10 อัน รังไข่ยาว ผลเป็นฝักค่อนข้างกลม เมล็ดเป็นรูปสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน
ส่วนที่ใช้ เมล็ดแห้งคั่ว
สารเคมี มีสารที่คล้ายกรด chrysophanic,
dioxymethylanthraquinone, emodin
สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้อาการขัดเบา, เป็นยาระบาย
วิธีใช้ เมล็ดแห้งคั่ววันละ 1-3 ช้อนคาว ต้มน้ำ 1 ลิตร ต้มให้เหลือ 600 มล. แบ่งกินวันละ 3 ครั้ง ๆ ละ 200 มล.
การขยายพันธุ์และการปลูก
เมล็ด ชุมเห็ดไทยเป็นพืชที่ทนทานขึ้นได้ทั่ว ๆ ไป แต่ชอบขึ้นในดินที่อุ้มนํ้าดี มีความชุ่มชื้น
หญ้าหนวดแมว
ชื่อวิทยาศาสตร์ Orthosiphon aristatus (L.) Miq.
ชื่ออื่น ๆ บางรักป่า (ประจวบ) อีตู่ดง (เพชรบุรี) พยับเมฆ
ชื่ออังกฤษ Cat ‘s Whiskers
วงศ์ Labiatae
ลักษณะต้น ไม้ล้มลุกแตกทรงพุ่ม สูง 0.8-1.5 เมตร ลำต้นเป็นสี่เหลี่ยม ใบเดี่ยวเรียงตัวตรงกันข้าม รูปวงรี ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย ช่อดอกแบบ raceme ดอกสีขาว หรือสีฟ้าอมม่วง กลีบดอกติดกัน เกสรตัวผู้ 4 อันยาวติดบนกลีบดอก ผลเป็นแบบ nutlet สีนํ้าตาลดำ
ส่วนที่ใช้ ใบอ่อนและยอดอ่อน
สารเคมี เกลือโซเดียม เกลือโปแตสเซียม เกลือฟอสฟอรัส มี bitter glycoside ชื่อ orthosiphonoside A-E, แทนนิน
สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้อาการขัดเบาและโรคที่เกี่ยวกับกระเพาะปัสสาวะหลายชนิด
วิธีใช้ ใบแห้ง 4 กรัม ต้มกับน้ำ 750 ซีซี. (ประมาณ 1 ขวดแม่โขง) ดื่มวันละ 3 ครั้ง ติดต่อกันทุกวันนาน 1-6 เดือน
การขยายพันธุ์และการปลูก
กิ่งปักชำ ชอบดินร่วนมีอินทรีย์วัตถุสูง และอุ้มนํ้าได้ดี ปลูกง่ายและมีความทนทานดี
หญ้าคา
ชื่อวิทยาศาสตร์ Imperata cylindrical Beauv.
ชื่ออื่น ๆ เก้อฮี (แม่ฮ่องสอน) ลาลาง (มาเลย์) ลาแล
ชื่ออังกฤษ Planter Bane
วงศ์ Graminae
ลักษณะต้น ไม้ล้มลุก ต้นสูง 30-90 ซม. มีกาบใบหุ้มต้น ใบแบนตรง ช่อดอกแบบ panicle สีขาว เมล็ดมีปุยสีขาวหุ้ม
ส่วนที่ใช้ ราก
สารเคมี coixol, arundoin, cylindrin, anemonin
สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้ขัดเบา วิ
วิธีใช้ ใช้วันละ 1 กำมือ (สดหนัก 40-50 กรัม แห้ง 10-15 กรัม) ต้มกับน้ำรับประทานวันละ 3 ครั้ง ๆ ละ 1 ถ้วยชาก่อนอาหาร
การขยายพันธุ์และการปลูก
ใช้วิธีหว่านเมล็ด หมั่นรดนํ้า ขึ้นได้ในดินทุกสภาพ มีความทนทานสูง จัดเป็นวัชพืชชนิดหนึ่ง
อ้อยแดง
ชื่อวิทยาศาสตร์ Saccharum sinense Roxb.
ชื่ออื่น ๆ อ้อยดำ อ้อยขม
ชื่ออังกฤษ Red-Sugar cane
วงศ์ Graminae
ลักษณะต้น ไม้ล้มลุก สูง 1-2.5 เมตร รูปร่างคล้ายต้นอ้อย แต่ลำต้นและใบมีสีแดงคลํ้า
ส่วนที่ใช้ ลำต้น
สารเคมี –
สรรพคุณ ขับปัสสาวะ แก้อาการขัดเบา
วิธีใช้ ลำต้น 1 กำมือ (สด 70-90 กรัม แห้ง 30-40 กรัม) หั่นเป็นท่อนสั้น ๆ ต้มกับนํ้ารับประทานวันละ 2 ครั้ง ๆ ละ 1 ถ้วยชา ก่อนอาหาร
การขยายพันธุ์และการปลูก
ปักชำลำต้น ขึ้นได้ในดินทุกชนิด ชอบดินร่วนปนทราย หมั่นรดนํ้า ปลูกได้ตลอดปี