บัวหลวง มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า นีลัมโบ้ นิวซิเฟอร่า (Nelumbo nucifera, Gartn ) อยู่ในตระกูล นิมเฟียซี่ (Nymphaeaceae) บัวหลวงเป็น^,พืชเมืองร้อน พบตามหนอง บึง คลองทั่วไป มีเหง้าโตเท่าแขนต่อกันเป็นปล้องๆ มีส่วนคอดคล้ายผูกมัดไว้ ภายในปล้องมีลักษณะกลวง รากจะหยั่งลึกลงไปในดิน รากหรือเหง้าบัวหลวงมีคุณค่าทางอาหาร รสหวานและกลิ่นหอม ปรุงเป็นอาหารได้ทั้งคาวและหวาน เช่น ต้มจืดรากบัว, รากบัวต้มกับน้ำตาลแดง ฯลฯ แก้ร้อนในกระหายนํ้า แก้เสมหะ แก้ธาตุไม่ปกติ ระงับอาการท้องร่วงในเด็ก คนจีนนิยมต้มกับน้ำตาลแดงรับประทานแก้ร้อนใน ก้านใบมีหนาม ใบกลมหนาแข็ง ภายในบัวหลวงมีสารพวกอัลคลอลอยด์หลายชนิดมีกลิ่นหอม ใช้ห่ออาหารให้มีกลิ่นหอมน่ารับประทาน เช่น ข้าวห่อใบบัว ใบอ่อนใช้เป็นอาหารต่างผักได้ ดอกมีทั้งสีขาว แดง ดอกสีขาวซ้อนเรียกว่า บัวสัตบุตร ดอกสีขาวซีดเรียกว่า บัวเผื่อน ดอกสีครามอ่อนเรียกว่า บัวผัน ดอกบัวหลวงหอมประกอบด้วยเกสรจำนวนมาก ทั้งดอกและใบจะชูก้านขึ้นมาพ้นผิวน้ำ ดอกบัวหลวงเป็นไม้พุทธบูชา กลีบดอกใช้มวนบุหรี่สูบทำให้มีกลิ่นหอม สารภายในใบ ก้านใบ ก้านดอกมีคุณสมบัติเป็นยาห้ามเลือด สารที่สกัดได้จากใบและดอกบัวหลวงมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรียทุกชนิดได้ เกสรบัวหลวงใช้ปรุงเป็นยาหอมชูกำสังทำให้ชื่นใจ ช่วยบำรุงหัวใจ ดอกแก่กลีบดอกจะร่วงเหลือแต่ฝักมีรูปร่างคล้ายกรวยประกอบด้วยหลายเมล็ด เมล็ดโตเท่านิ้วมือเจริญเติบโตฝังอยู่ในที่เรียกว่า ฝักบัว เมล็ดบัวหลวงมีรสหวานเย็นมันเล็กน้อย ใช้เป็นอาหารได้ทั้งเมล็ดแก่และเมล็ดอ่อนซึ่งมีคุณค่าทางอาหารสูง ภายในเมล็ดมตัวอ่อน ลักษณะสีเขียวซึ่งเรียกว่าดีบัวมีรสขมจัด เนื่องจากมีอัลคอลลอยด์หลายชนิดซึ่งมีฤทธิ์ขยายหลอดเลือดที่เลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจ

บัวหลวงนอกจากจะเป็นไม้น้ำที่ให้ความสวยงามแก่หนอง คลอง บึง แล้ว ยังมีประโยชน์ทางอาหารและยามากดังที่กล่าวมาแล้ว

วิธีทำน้ำรากบัว

นำรากหรือเหง้าบัวปลอกเปลือก ล้างให้สะอาดหั่นเป็นชิ้นหรือแว่นพองามใส่หม้อเคลือบต้มนํ้าพอเดือดสักครู่เติมนํ้าตาลชิมรสหวานตามชอบ พอรากบัวสุกจะกรองเอาแต่น้ำดื่ม หรือต้องการเก็บไว้นานก็นำน้ำบัวที่ได้ต้มให้ขึ้นเก็บไว้ในภาชนะสะอาดในตู้เย็นเป็นเครื่องดื่มสมุนไพร ส่วนรากบัวที่เหลือนำมารับประทานได้ อาจนำไปเชื่อมเป็นของหวานได้อีกด้วย

สรุปสรรพคุณ

รากหรือเหง้าบัวหลวง มีรสหวานและหอม ปรุงป็นอาหารได้ทั้งคาวและหวาน คนจีนเชื่อว่าแก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้เสมหะ แก้ธาตุไม่ปกติ ระงับอาการท้องร่วงในเด็ก

ใบบัวหลวงมีสารอัลคอลลอยด์หลายชนิด มีกลิ่นหอมใช้ห่ออาหารให้น่ารับประทาน กลีบดอกบัวหลวงใช้มวนบุหรี่สูบทำให้มีกลิ่นหอม

สารที่สกัดได้จากใบและดอกบัวหลวง ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรียทุกชนิด และมีคุณสมบัติเป็นยาห้ามเลือด เช่นยาห้ามเลือดสตรีหลังคลอดบุตร สาธารณรัฐประชาชนจีนสั่งซื้อจากประเทศไทยไปในปริมาณมากเพื่อนำไปทำเป็นยาห้ามเลือด

เกสรบัวหลวงแพทย์โบราณแผนใช้เป็นยาหอมชูกำลังทำให้ชื่นใจ เชื่อว่าช่วยบำรุงหัวใจ

เมล็ดบัวหลวงมีรสหวานมันเย็น ใช้เป็นผลไม้และทำเป็นอาหารได้หลายชนิด ดีบัวมีรสขมจัด มีฤทธิ์ขยายหลอดเลือดที่มาเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจ