ชื่อวิทยาศาสตร์ Ricinus communis Linn.
ชื่ออื่นๆ คิติ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) คีเต๊าะ (กำแพงเพชร) มะละหุ่ง (กลาง) มะโห่ง มะโห่งหิน (เหนือ) ปีมั้ว (จีน)
ชื่ออังกฤษ Castor Bean, Palma Christi, Castor oil Plant, Wonderboona.
ลักษณะ ไม้พุ่มสูง 2-4 เมตร ใบเดี่ยวขนาดใหญ่ ใบคล้ายโล่ กว้างและยาว 20-40 ซ.ม. ก้านใบยาว ขอบใบหยักลึกประมาณครึ่งของความกว้างของใบ (cleft) มีหยัก 6-12 หยัก ดอก ออกเป็นช่อดอกตัวผู้อยู่ด้านล่าง ดอกตัวเมียอยู่ด้านบนไม่มี กลีบดอก ผลขนาดใหญ่ สีเขียว มีขนแข็งๆ รูปร่างผลค่อนข้างกลม เป็น 3 พู ผลแก่เปลี่ยนเป็นสีนํ้าตาลไหม้ แตกออกเป็น 3 มีเมล็ด 3 เมล็ด ลักษณะคล้าย สลอด แต่ใหญ่กว่า เมล็ดแบนรี ด้านนอกโค้ง ด้านในแบน เปลือกสีเทากระ สีนํ้าตาลขาว และที่เมล็ดจะมีส่วนที่เป็นขั้วของเมล็ดไม่แข็งนักสีนํ้าตาลอ่อนๆ เรียก “caruncle” เนื้อในละหุ่งมีสีขาว
ส่วนที่ใช้ เมล็ดจากผลที่แก่จัด
สารสำคัญ มี 45-55% ของนํ้ามัน (fixed oil) 20% ของโปรตีน โปรตีนนี้ประกอบด้วย globulin, albumin, nucleoalbumin, glycoprotein และ ricin เป็น toxalbumin มีอัลคาลอยด์ ricinine นอกจากนั้นมีสารช่วยย่อยอีกหลายตัว
Ricin เป็นโปรตีนที่มีพิษ เป็นพิษต่อคน สัตว์เคี้ยวเอื้อง แต่ไม่เป็น พิษต่อสัตว์ปีก เมื่อกิน ricinine จะเกิดอาการคลื่นไส้ อาเจียน มีพิษต่อตับ และไต
การบีบเอานํ้ามันในโรงงานอุตสาหกรรม
1. บีบอย่างเย็น ใช้แรงบีบอัด (hydraulic) จะได้นํ้ามันละหุ่งเกรดที่หนึ่งใช้ทางยา มีลักษณะเป็นนํ้ามันใส เหนียว สีเหลืองอ่อนมาก มีกลิ่นอ่อนๆ จำนวน 33%
2. เมื่อบีบจากวิธีที่หนึ่งแล้ว นำกากมาใช้สารเคมีช่วยสกัด สารเคมีที่ใช้ได้แก่ hexane จะได้นํ้ามันเกรดที่สอง ใช้เป็นนํ้ามันหล่อลื่นในเครื่องจักร ลักษณะ นํ้ามันสีเหลืองเข้ม เหนียว ค่อนข้างขุ่น
การบีบนํ้ามันละหุ่ง ถ้าใช้บีบด้วยความร้อน สารพิษ ricin จะติด ออกมากับนํ้ามัน แต่ถ้าบีบอย่างเย็น สารพิษไม่ออกมากับนํ้ามัน แต่จะ ออกมากับกากที่เรียกว่า oil cake หรือที่เรียกว่า castor bean pomace
อาการแพ้ของสารพิษในละหุ่ง
ภายนอก ทำให้เกิดการแพ้ (allergy) ในโรงงานสกัดนํ้ามันละหุ่ง สารนี้จะฟุ้งกระจายไปในอากาศหรือปลิวไปกับลม จะรบกวนชาวบ้านรอบๆ โรงงาน หรือคนงานที่ทำงานอยู่ในโรงงานนั้น ถูกผิวหนังจะทำให้เป็นผื่นคันแดง ถ้าเกาจะอักเสบเกิดแผลพุพอง เข้าตาเยื่อบุลูกตาอักเสบ เกี่ยวกับทางเดินหายใจ ทำให้เยื่อบุทางเดินหายใจอักเสบ หายใจไม่สะดวก มีอาการคล้ายคนเป็นหืด
ภายใน ถ้ารับประทานสารพิษเข้าไปบริเวณ ปาก ลิ้น คอ จะพองไหม้ คลื่นไส้อาเจียน กระหายนํ้า ทางเดินอาหารอักเสบ อาจมีเลือดออก อุจจาระเป็นเลือด ชัก กระตุก อาจตายได้ ถ้าอาการน้อย อาจปวดศีรษะ มึนงง ง่วงนอนถ้ามากขึ้น ตับไตอักเสบ
Ricin ฉีดเข้าเส้นเลือดปริมาณตํ่ากว่า 1 mcg/นํ้าหนักตัว 1 กิโลกรัม ในหนูตะเภา หรือกระต่าย ทำให้ตายได้
ในคน 0.035 มิลลิกรัม ก็ตายได้ เพราะเนื่องจากเกิดความผิดปกติในเลือด
วิธีการทำลายสารที่ทำให้เกิดการแพ้ (Allergen)
ในโรงงานโดยการนำกาก oil cake ผ่านการอบอุณหภูมิเกิน 100 องศา- เซลเซียส ใช้ความกดดัน 15 ปอนด์ ต่อ 1 ตารางนิ้ว เวลาไม่น้อยกว่า 1 ช.ม.
หรือจะนำ oil cake ผ่านนํ้ายาแอมโมเนียอุณหภูมิสูง จะทำให้สารที่เกิดการแพ้ (allergen) หมดประสิทธิภาพ
ประโยชน์ทางยา นํ้ามันละหุ่งบีบอย่างเย็นใช้เป็นยาระบาย นิยมใช้ในเด็ก ขนาดที่ใช้ ผู้ใหญ่ 15 มิลลิลิตร เด็กลดลง นอกจากนั้นการทำความสะอาดทางเดินอาหารก่อนเอกซเรย์ นิยมให้ผู้ป่วยรับประทานนํ้ามันละหุ่งจะเป็นตัวที่ใช้ได้ผลดีที่สุด ในยาไทยใช้ใบสดรับประทานรักษาอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่
อื่นๆ นํ้ามันละหุ่งที่บีบอย่างร้อน หรือสกัดโดยใช้สารเคมี ใช้เป็นนํ้ามันหล่อลื่นในเครื่องจักร ใช้ทำสบู่
กากที่ทำลายพิษแล้ว ทำอาหารสัตว์ ทำปุ๋ย ทำสีโป๊รถยนต์
ความเป็นพิษ เมล็ดละหุ่ง เด็กกิน 5-6 เมล็ด อาจตาย
ผู้ใหญ่ 20-25 เมล็ด อาจตาย
ที่มา:ศาสตราจารย์พเยาว์  เหมือนวงษ์ญาติ