ผักบุ้งเป็นผักพื้นบ้านที่คนไทยเราอาศัยเก็บเอาตามบึงหรือคูนํ้าได้ใน สมัยก่อนโดยไม่ต้องซื้อแต่ในสภาพปัจจุบันผักบุ้งมีวางขายตามท้องตลาดทั่วไปทั้งผักบุ้งไทยและผักบุ้งจีน ผักบุ้งอาจจะมีราคาถูกแต่ก็มีคุณค่าทางอาหารมากอย่างที่เรารู้กันอยู่ว่า กินผักบุ้งช่วยบำรุงสายตา

ผักบุ้งมีชื่อเรียกหลายอย่างเช่น water spinach, swamp cabbaze มีถิ่นกำเนิดในเอเชีย เป็นพืชที่ปลูกง่าย มีอายุสั้น ปลูกได้ตลอดไป ในดินทุกชนิดที่มีความอุดมสมบูรณ์และมีน้ำเพียงพอ โดยเฉพาะสภาพที่ค่อนข้างแฉะ

พันธุ์

ผักบุ้งที่เราเห็นกันอยู่ตามตลาดนั้นมีอยู่ด้วยกัน 2 พันธุ์ด้วยกันคือ

1.  ผักบุ้งไทย ซึ่งมีทั้งผักบุ้งนา ต้นสีแดง ใบเล็ก กระด้าง และผักบุ้งนํ้า ซึ่งมีทั้งต้นสีแดงและสีเขียว ลำต้นอวบและกระด้างกว่าผักบุ้งจีน

2.  ผักบุ้งจีน มีลำต้นสีเขียวอ่อนนุ่มกว่า

ผักบุ้งไทยนั้นนิยมนำมารับประทานเป็นผักจิ้มน้ำพริก หรือแกงส้ม แกงคั่วต่าง ๆ ส่วนผักบุ้งจีนนิยมนำมาผัดไฟแดง

ดังได้กล่าวแล้วว่าผักบุ้งเป็นพืชที่ขึ้นได้ดีในดินแทบทุกชนิดที่มีความอุดม สมบูรณ์ มีความเป็นกรดเล็กน้อยจนถึงเป็นกลาง ชอบดินชื้นแฉะและแสงแดดเต็มที่ ดังนั้นจึงควรเลือกทำเลปลูกผักบุ้งให้เหมาะกับอุปนิสัยของมัน การเตรียมดิน

ขุดดินก้อนโต ๆ ให้ลึก 1 ฟุต ตากแดดไว้ 15 วัน แล้วย่อยหน้าดินให้ละเอียด ปรับหน้าดินให้เสมอกัน ใส่ปุ๋ยคอกผสมคลุกเคล้าลงไปประมาณ 3 กก. ต่อเนื้อที่ 1ตารางเมตร

การปลูก

ผักบุ้งสามารถปลูกได้หลายวิธีด้วยกันคือ

1.  หว่านเมล็ดลงในแปลง วิธีนี้นิยมกันมากเพราะเมล็ดผักบุ้งมีราคาถูก ก่อนหว่านต้องนำเมล็ดมาแช่น้ำไว้ประมาณ 12 ชั่วโมง เพื่อช่วยให้เมล็ดงอกเร็วขึ้น หลังจากนั้นนำเมล็ดไปหว่านลงในแปลงที่เตรียมไว้ จะใช้เมล็ดพันธุ์ประมาณ 30 ลิตร/ไร่ เสร็จแล้วใช้ดินผสมปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักทับบาง ๆ แล้วคลุมทับด้วยฟางอีกทีหนึ่ง รดนํ้าให้ชุ่ม

2.  โรยเมล็ดเป็นแถว วิธีนี้คือทำร่องตามขวางหรือตามความยาวแปลงให้ลึกประมาณ 1 นิ้วโรยเมล็ดให้ห่างกันโดยใช้ระยะห่างระหว่างเมล็ด 1 เซ็นติเมตร ระยะห่างระหว่างแถว 10-15 เซ็นติเมตร เมื่อโรยเมล็ดเสร็จแล้วใช้ดินผสมปุ๋ยคอก หรือปุ๋ยหมักกลบทับบาง ๆ แล้วใช้หญ้าหรือฟางคลุมรดนํ้าให้ชุ่ม วิธีนี้จะทำให้ได้

ผักบุ้งที่มีต้นสม่ำเสมอและยังช่วยประหยัดเมล็ดพันธุ์กว่าวิธีแรก

3.  ใช้ท่อนพันธุ์ปลูก คือการตัดต้นผักบุ้งออกเป็นท่อนยาว 20-30 เซ็นติเมตร แล้วปักลงในดินให้ห่างกันประมาณ 5-10 เซ็นติเมตร เมื่อทั่วแปลงแล้วก็ปล่อยนํ้าให้ขังในแปลงสูงประมาณ 10 เซ็นติเมตร แต่ถ้ารดนํ้าแปลงปลูกให้ชุ่มก่อนปลูก 1 วัน ก็ไม่ต้องนำขังแปลง เพียงแต่ต้องให้น้ำบ่อย ๆ ผักบุ้งจะออกรากตามข้อและแตกกิ่งก้านอย่างรวดเร็ว แต่วิธีนี้มักจะนิยมใช้กับการปลูกผักบุ้งไทยมากกว่า

การให้น้ำ

ฝักบุ้งเริ่มมีใบจริงคือ อายุ 5-7 วัน หลังจากหว่านเมล็ด ควรให้ปุ๋ยยูเรียหรือแอมโมเนียมซัลเฟต โดยใช้วิธีหยอดหน้ำหรือหว่านแล้วรดนํ้าตามทันที อย่าให้ปุ๋ยเกาะที่ใบ แล้วควรให้ปุ๋ยหลังจากนั้นอีกทุก 3-5 วัน หรืออาจให้ปุ๋ยยูเรีย โดยวิธีผสมกับน้ำรดทุกวันตามทันทีอย่าให้ปุ๋ยเกาะที่ใบ แล้วควรให้ปุ๋ยหลังจากนั้นอีกทุก 3-5วัน หรืออาจใช้ปุ๋ยยูเรียโดยวิธีผสมกับนํ้ารดทุกวันแทนการรดน้ำธรรมดา ความเข้มข้นของสารละลายปุ๋ยยูเรีย 0.5 % (10 กรัม/น้ำ 20 ลิตร) จะ ช่วยให้ผักบุ้งโตเร็วขึ้น

สำหรับการปลูกโดยใช้ท่อนพันธุ์ หลังจากปลูกไปแล้ว 7 วัน ควรใส่ปุ๋ยแอมโมเนียซัลเฟตประมาณ 20 กก./ไร่

การเก็บเกี่ยว

หลังจากหว่านเมล็ดประมาณ 25-30 วัน ก็จะเก็บผักบุ้งไปรับประทาน ได้ การเก็บอาจใช้วิธีตัดต้นให้เหลือตอเพื่อที่จะแตกใหม่ หรือจะถอนทั้งรากก็ได้ ถ้าเป็นผักบุ้งจีนนิยมถอนรากแล้วล้างดินออกนำไปจำหน่าย ส่วนผักบุ้งจีนนิยมถอนราก แล้วล้างดินออกนำไปจำหน่าย ส่วนผักบุ้งไทยนิยมตัดแต่ยอด เมื่อตัดต้นผักบุ้งไปแล้ว ก็ให้นํ้าและปุ๋ยตามเดิม ผักบุ้งก็จะแตกออกใหม่ได้อีก การเก็บเมล็ดพันธุ์

ส่วนมากจะปลูกเพื่อเก็บเมล็ดพันธุ์ผักบุ้งจีน วิธีการคือหว่านเมล็ดใน แปลงเพาะให้แน่น เมื่อต้นกล้าอายุ 20 วัน ก็ทำการตัดเลือกต้นที่มีใบยาวเรียวซึ่งเป็นที่นิยมของตลาด แล้วย้ายปลูกลงในแปลงปลูกให้มีระยะ 50×50 เซ็นติเมตร แล้วหักยอดทิ้งเพื่อให้ผักบุ้งแตกแขนงมากขี้น หลังจากย้ายกล้ามาปลูก 30 วัน ผักบุ้งจะเริ่มออกดอกซึ่งมีสีขาวและสีม่วง หลังจากนั้นอีก 2-3 เดือนก็ทำการเก็บ เมล็ดพันธุ์ได้ โดยม้วนเถาผักบุ้งมากองรวมกันแล้วผึ่งไว้ให้แห้ง เสร็จแล้วก็นำมานวด เอาเมล็ดออกแล้วทำความสะอาดเมล็ดอีกครั้งหนึ่งเก็บไว้ใช้ในฤดูต่อไป

โรคแมลงศัตรู

โรคที่สำคัญของผักบุ้งได้แก่โรคใบจุด ป้องกันกำจัดได้โดยมาเน็บอัตรา 30 กรัม ต่อน้ำ 20 ลิตร ฉีดพ่นทุก 5-7 วัน โรคเน่าคอดินคือการที่ต้นอ่อนเกิดแผลเน่า ต้นหักพับ เหี่ยวแห้งตายอย่างรวดเร็ว ควรใช้ยาซินโคฟอลหรืออามินผสม นํ้าฉีดพ่นทุก 5-7 วัน

ส่วนแมลงก็มีพวกเพลี้ยและหนอน ควรใช้ดีลดริน หรือนํ้าโล่ติ๊นผสมนํ้ายาฉุนกลั่นฉีดพ่นทุก 7 วัน