ชื่อวิทยาศาสตร์ Acorus calamus Linn.
ชื่ออื่นๆ หัวงอ ผมผา ส้มชื่น ฮางคาวนํ้า ฮางคาวบ้าน (เหนือ) ฮางคาวผา (เชียงใหม่) ทีสี่ปุตอ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) กะส้มชื่น คาเจี้ยงจี้ (จีน)
ชื่ออังกฤษ Sweetflag, Calamus Root, Myrtle Grass, Sweet Sedge, Sweet Root, Cinnamon Sedge, Sweet Rush, Sweet Myrtle, Sweet Cane.
ลักษณะ ไม้ล้มลุก ชอบขึ้นริมนํ้าในโคลนเลน มีเหง้าเหมือนข่าแต่เล็กกว่า กลิ่นหอมมาก รสเผ็ดร้อน ใบเดี่ยวรูปเรียวยาวคล้ายใบดาบ กว้าง 1-2 ซ.ม. ยาว 70-120 ซ.ม. หนา สีเขียวเข้มเป็นมันและค่อนข้างฉ่ำน้ำ ดอก ออกเป็นช่อ เป็นแท่ง สีเขียวอมนํ้าตาล รูปร่างเหมือนธูป ยาวประมาณ 5-10 ซ.ม. ก้านช่อดอกใหญ่ ตรงยาวเหมือนใบ ยาวประมาณ 15-30 ซ.ม. ใบประดับสีเขียวยาวเหมือนใบเช่นกัน ผล เป็นผลชนิดสด
ส่วนที่ใช้ เหง้า
สารสำคัญ นํ้ามันหอมระเหยประกอบด้วย asaryl aldehyde, eugenol และ asarone ซึ่งมีฤทธิ์ลดความดันโลหิต นอกจากนั้นพบไกโคลไซด์ซึ่งมีรสขม ชื่อว่า acorin สารอื่นๆ พบ ยาง แป้ง แทนนินเป็นต้น
ประโยชน์ทางยา
ยาภายใน ใช้เป็นยาขับลม บำรุงธาตุ เจริญอาหาร และใช้เป็นตัวแต่งกลิ่น ใช้ในโรคเกี่ยวกับอาหารไม่ย่อย เป็นยาหอมกระตุ้น ในมาเลเซียใช้เหง้าต้ม กับขิงและไพลกินแก้ไข้
ยาภายนอก เหง้าว่านนํ้าผสมกับขิงและเปราะป่า ทาแก้โรคไขข้อ ถ้าใช้ผสมกับใบชุมเห็ดเทศ แก้โรคผิวหนัง และใช้สำหรับต้มอาบอบสมุนไพร
อื่นๆ นํ้ามันจากว่านนํ้าใช้แต่งกลิ่นเบียร์และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์บางชนิด ราก ไล่แมลง
ที่มา:ศาสตราจารย์พเยาว์  เหมือนวงษ์ญาติ